Donderdag 2 mei
dag 14: De Parel van Iran met Chehel Sotoun Paleis, de oeroude Jame (vrijdag) moskee, de oude Armeense wijk met de christelijke Kelisa-ye Vank-kerk en de oude Pol-e Shahrestan-brug
Het programma: “We vervolgen onze kennismaking met Isfahan. We zien onder andere de prachtige Pol-e Shahrestan-brug, die in de 12e eeuw is gebouwd op de fundamenten van een Sassanidische brug. In de oude Armeense wijk bezoeken we de christelijke Kelisa-ye Vank-kerk, die is gebouwd tussen 1606 en 1655. Hier bewonderen we goed bewaarde muurschilderingen. Ook zien we de Jame-moskee, waarin diverse islamitische bouwstijlen zijn te ontdekken. Aan het einde van de middag kunt u, net als veel inwoners van de stad, nog een rondje over het indrukwekkende Imam-plein lopen. (ca. 10 km)”
Eerst moeten we vandaag nog een programmapunt van gisteren afwerken, en wel: Chehel Sotoun paleis en tuinen.
Chehel Sotoun (ook wel Chehel Sotoon) paleis en tuinen
Chehel Sotoun is een paleis in Isfahan dat in de 17e eeuw gebouwd is door, alweer, sjah Abbas I. Het paleis werd gebruikt om de gasten van de sjah te ontvangen bij feesten en recepties. Het paleis is gelegen in een Perzische tuin, aan de korte zijde van een rechthoekige vijver. Deze tuin werd in 2011 als een van de voorbeelden van een Perzische tuin erkend als werelderfgoed. De naam betekent 'Veertig Zuilen' in het Perzisch en komt van de weerspiegeling in de vijver van de twintig slanke houten zuilen van de entree. De twintig echte zuilen en de twintig weerspiegelde geven het paleis haar naam. De zuilen zijn van cederhout, de vier in het midden rusten op een stenen basis in de vorm van een leeuw.
We zijn niet de enige bezoekers op deze toch nog vrij vroege ochtend...
2 x 20 zuilen, tel ze maar na
links en rechts van het waterbekken zien we al de tuinen met een keur aan bomen
de gevel en het fraaie plafond
stenen voet van een zuil
plafond met spiegels
Bijzondere wandschilderingen
Het paleis is vooral beroemd om de verschillende schilderingen in het interieur. De islamitische kunst is meestal an-iconisch, dat duidt op de afwezigheid van afbeeldingen, in het bijzonder van afbeeldingen van God en van levende wezens. Afgebeelde figuren zijn dan ook zeldzaam. De schilderingen in dit paleis vormen daarop een uitzondering. Hoewel: wij hebben ze wel meer gezien op deze reis. In de koopmanshuizen in Kashan, bij voorbeeld. En bijv. in het Ali Qapu.
het plafond is ook hier bewonderenswaard
een van de kleinere wandschilderingen, vaak met een arcadisch thema
De tuin was eigenlijk slechts een onderdeel van de oude, veel grotere Jahan Nama tuin. De tuin is nu niet zo groot meer door voortschrijdende urbanisatie, nieuwe wegen en administratieve gebouwen. Hij beslaat nu nog altijd 58.000 m2.
We komen binnen en staan dan voor het rechthoekige waterbassin, waarin inderdaad de twintig zuilen weerspiegelen. Eigenlijk zie ik zo uit de verte maar een stuk of zes zuilen. Langs het bassin staan fraaie bomen en heesters. De zuilen ondersteunen een dak waarvan de onderzijde doet denken aan dat in de veranda van het Ali Qapu Paleis. Wat niet zo vreemd is natuurlijk: ze stammen uit dezelfde tijd.
Binnen is het nu ook druk maar het is te doen. Er zijn inderdaad in de audiëntiezaal heel veel wand- en plafondschilderingen te zien. Farid doet zijn best met toelichten; ik kijk rond en maak foto’s, ook van details die mij aanspreken. Er zijn woeste krijgstaferelen maar ook lieflijke plaatjes van mensen rond maaltijden en muziek makende mensen. En heel verfijnde genretafereeltjes. Deze laatste doen mij haast Chinees of Japans aan.
detail
sommige genreschilderijtjes doen bijna oosters, (Chinees of Japans) aan
hele wanden zijn met schilderingen bedekt
in de tuin
in een prieel in deze heerlijke tuin drinken we koffie
rozen en goudsbloemen, die zien we veel deze reis. En viooltjes.
In de tuin waar we nog even doorheen lopen is een theehuis waar we op het terras onze koffie of thee drinken. Het is een heerlijke plek om te zitten, in de schaduw van de oude bomen, met vogelgezang en heerlijke geuren van de bloeiende rozen.
De Vrijdagmoskee, Masjed-e Jame
De vrijdagmoskee ligt niet aan het grote plein maar wat verder weg, tegen de bazaar aan, zoals dat vroeger altijd gebruikelijk was. Voor de ingang is het druk...
...en een beetje chaotisch
We komen binnen in een van de oudste delen. Hier moet e.e.a. gestut worden.
heel mooi is wel de decoratie door structuren in de bakstenen gewelven
plafond/ koepel
Deze ligt wat verder verwijderd van het Meidan-e Emam. Het gebouw vertoont een mengeling van bouwstijlen. In de gang net na de ingang worden alle bouwfasen toegelicht. De oudste resten dateren al uit de 8e eeuw, maar telkens werd er weer aan veranderd en bijgebouwd. Een deel ervan is trouwens in de Iran-Irak-oorlog in 1985 gebombardeerd maar intussen weer hersteld.
De moskee was tot 1630 de belangrijkste moskee van Isfahan. In 2012 werd de moskee door UNESCO toegevoegd aan de werelderfgoedlijst. De moskee werd vooral sterk uitgebreid tijdens de regeerperiode van de Seltsjoeken onder Malik Sjah I. Nadat Malik Sjah in 1086 de Grote moskee van Damascus had gezien, besloot hij in zijn hoofdstad Isfahan de al bestaande moskee sterk uit te breiden. Hij liet de bestaande moskee gedeeltelijk slopen en maakte van de zo ontstane ruimte een binnenplaats.
Rondom de binnenplaats kwamen vier iwans (ingangen). Dit was de eerste keer dat een moskee voorzien werd van vier van zulke ingangen. De inspiratie hiervoor kwam van de pre-islamitische Iraanse Sassaniden, die hun paleizen op die manier bouwden.
De zuidelijke iwan of de qibla iwan die de richting (qibla) van Mekka aangeeft, werd het mooist gedecoreerd. Achter deze ingang werd de zuidelijke koepel gebouwd. Twee jaar na de verbouwing door Nizam al-Moelk, bouwde diens rivaal Taj al-Moelk de noordelijke koepel. Deze is weliswaar kleiner dan de zuidelijke, maar wordt vaak als eleganter beschouwd.
detail van foto boven
preekstoel
gebedskleitabletten, om met je hoofd aan te raken bij het gebed
Gedurende vele eeuwen was de vrijdagmoskee de centrale moskee, waar ook op vrijdag de khutbah ('preek') werd gehouden. Dit veranderde in de tijd van sjah Abbas I de Grote. Na de oplevering van de door hem gebouwde Moskee van de sjah in 1630 werd die moskee de belangrijkste moskee van Isfahan.
Ook hier zien we weer de houten blokjes, soms staafjes, in de zuilen die het gebouw aardbevingsbestendiger moeten maken. De moskee verschilt flink van die van de Sjah. Hier zijn ook bakstenen gewelven, en de decoratie is hier meer overwegend geel-bruin-goud van kleur. In de baksteengewelven zie ik prachtige patronen. De tegeltjes zitten meer op de later toegevoegde delen.
Voor de lunch rijden we alvast naar de Armeense wijk.
een traditionele en zeer voedzame lunch...
Armeense wijk met Vank / Heilige Verlosser Kathedraal
De komst van de Armeense Vank in Isfahan
De Vank-Kathedraal is een Armeens-Apostolische kerk in Isfahan. Vank betekent kathedraal in het Armeens. In het begin van de 17e eeuw is deze kerk gebouwd, die officieel ‘Kathedraal van St. Joseph van Arimathea’ heet. De oude hoofdstad was toen Tabriz, in het noordwesten van het rijk. Sjah Abbas I de Grote was bang dat dat deel van zijn rijk aan het Ottomaanse Rijk zou vervallen, wat inderdaad later ook gebeurde. Hij verplaatste zijn hoofdstad naar Isfahan. In 1604 bracht hij ook 3000 Armeense gezinnen afkomstig uit de stad Culfa naar Isfahan. Culfa ligt nu in de Azerbeidzjaanse exclave Nachitsjevan.
een kruis op een kerk, dat zie je hier niet veel
Maar hier in de Armeense wijk staan meer christelijke kerken. Wij bezoeken de Vank kathedraal.
in het kleine museum deze jaren vijftig kamer
Abbas I deed dit ook om de handel in zijn nieuwe hoofdstad te bevorderen, vooral om de zijdehandel te kunnen blijven controleren en omdat hij de Armeense ambachtslieden goed kon gebruiken. Hij bouwde een nieuwe wijk, Nieuw Culfa, en stelde de Armeniërs in staat eigen kerken te bouwen. In 1606 bouwden zij hun eerste kathedraal, die later tussen 1655 en 1664 vervangen werd door het huidige gebouw. Tot op heden wordt de kerk nog steeds gebruikt voor religieuze diensten. In het altaar bevinden zich de relikwieën van de heilige Jozef van Arimathea.
Armeense genocide
Naast deze kathedraal zijn er nog twaalf Armeense kerken in Isfahan. Enkele van deze kerken zijn de Bethlehemkerk, de Kerk van Maria en de Kerk van Sint-Joris. Naast de kathedraal is ook een museum. Hier bevinden zich verschillende voorwerpen uit de geschiedenis van Armeniërs in Isfahan. Zo is ook de eerste gedrukte Armeense bijbel te zien, die gedrukt is in 1665 in Amsterdam.
Buiten voor de kerk staat een soort van klokkentoren. De meeste klokken staan overigens op de grond eronder. De kerk ziet er totaal anders uit dan de moskeeën waaraan we gewend zijn geraakt, deze weken. Buiten zit een groot bord aan de muur gespijkerd met de vlaggen van alle landen die de Armeense genocide hebben erkend. Nederland staat daarbij.
We bekijken zowel de kathedraal als het museum. Eerst maar het museum want in de kerk is het druk. In het museum is niet zo veel te zien, maar het is wel even aardig. Ik maak een foto van een jaren vijftig studeerkamer.
In de kathedraal heel veel muur- en plafondschilderingen. Zoals het in oosters-orthodoxe kerken gebruikelijk is, is er bijna geen onbeschilderd plekje te vinden. Het Nieuwe Testament wordt hier naverteld in platen. Merkwaardig: tot op schouderhoogte doen de decoraties islamitisch aan en ook de koepel doet dat. Op de tegenover liggende wand staat een enorme schildering van het Laatste Oordeel, God bovenaan, dan de hemel en hel onderaan -en dus het best zichtbaar- en daartussen wordt het pleit beslecht door engelen. Ik zie ook een afbeelding van het Laatste Avondmaal.
koepel en wanden zijn bont beschilderd, zoals het hoort...in Oosters Orthodoxe kerken
scene uit de bijbel: de engel bij het graf na de Opstanding van Jezus
de onderkant van de muren is traditioneel Iraans/ Perzisch van decoratie
voorstelling van hemel (bovenaan) en hel (onderaan) en de Dag des Oordeels
de hel
het oordeel
de hemel
meer bijbelse voorstellingen
het Laatste Avondmaal
Hoewel Farid zijn best doet het voor te stellen alsof iedereen in Iran de godsdienst mag kiezen die hij wil, is er in de praktijk heel wat minder reden tot juichen, zeker in christelijke kring. Meer informatie over de kathedraal en over de christenen in Iran: https://www.digibron.nl/search/detail/012dc6252daf9f400269e617/isfahan-christelijke-parel-van-iran
Het is druk als we door de stad rijden naar onze laatste brug:
Pol-e Shahrestan-brug
De Shahrestan-brug is de oudste brug over de Zayandeh-rivier. De fundamenten dateren uit het Sasaniaanse tijdperk (3de tot 7de eeuw), maar hij werd twee keer gerenoveerd, eerst in de 10e eeuw en vervolgens in de 11e eeuw.
De brug bestaat uit twee parabolen. De verticale parabool zorgt ervoor dat het midden van de brug het hoogste punt is. De horizontale parabool produceert een bocht naar het westen en versterkt deze tegen de stroom van de rivier. De brug is 107,8 meter lang en gemiddeld 5,2 meter breed. Hij heeft twee rijen puntige bogen, dertien grote over de rivier zelf en acht kleinere ertussen. Het doel van de laatste is om de stroming van water tijdens overstromingen te versnellen, waardoor de belasting van de structuur afneemt. (De Zayandeh-rivier is onlangs omgeleid op ongeveer 100 meter van de brug in de richting van het zuiden, waardoor er een kunstmatig meer rond de brug overblijft om die te beschermen tegen verdere schade.)
ook hier veel water!
in de nissen onder de bogen van de brug wordt gerelaxt en gemusiceerd
Er zitten ook op deze brug heel wat mensen te kletsen, te musiceren en te relaxen. Ik sta bij verschillende groepjes even te luisteren en ik film stukjes met geluid. Iemand alleen of een paar mensen met een muziekinstrument gaat zitten en vanzelf verzamelen zich mensen om hem (geen haar, geen vrouwen!) heen die gezellig gaan meezingen. Hier nog meer dan bij de brug Si-o-se Pol kun je zien hoe snel het water stroomt. Het kolkt echt onder de gewelven door. Drie prachtige jonge meiden poseren graag voor een foto. Nog even de hoofddoek recht trekken en dan smile! Een groepje jonge vrouwen zit te kaarten op een kleed, een theepot op een komfoortje ernaast. Kortom, een relaxt leven hier op en om de brug.
Laatste diner en terugblik
Deze avond hebben we ons laatste gezamenlijke diner. Claudia, Farid, Daoud & Daoud krijgen een enveloppe waarin iedereen een bedrag heeft gestopt, naar gelang hij de diensten op prijs heeft gesteld. Een paar groepsleden overhandigen de envelop met een praatje erbij. Mijn vrouw en ik zijn zeer tevreden over de service van alle vier.
Claudia verleende services (o.a. geld wisselen voor ons, beheer fooienpot, beheer van een extra gezamenlijke pot waaruit bijna alles betaald werd aan lunchmaaltijden, entrees, koffie; voorkeuren in het hotel regelen, etc. etc. ) en ze gaf goede achtergrondinformatie, gedoseerd en to the point. Wat ik zeker ook kon waarderen was, dat ze heel betrokken was bij de Iraanse bevolking en vanuit dat perspectief de laatste politieke ontwikkelingen met ons besprak. En altijd vriendelijk en geïnteresseerd.
Farid (en zijn bedrijf Arg-e-Jadid) had de zaak qua organisatie uitstekend onder controle en hij gaf zeer veel informatie ter plekke over alles wat we te zien kregen. Als ik alle informatie had kunnen onthouden en hier had kunnen weergeven was dit verslag nog een heel stuk dikker geworden…
De beide chauffeurs Daoud & Daoud reden niet alleen uitstekend maar verzorgden ook vaak de koffie en diverse picknicklunches en lekkere dingetjes er tussendoor. Ook zij waren heel klantgericht en gastvrij.
Wij hebben al diverse groepsreizen meegemaakt, o.a. met Baobab, Koning Aap, en de meeste met SRC-Cultuurreizen, maar we hebben zelden een reis gemaakt waarvan de organisatie en realisatie zo perfect was.
Het enige wat mijn vrouw en ik voor ‘verbetering’ vatbaar vonden was dit: geef wat meer tijd voor het bezoek aan de bruggen in Isfahan en in Teheran (Tabiatbrug). Een half uur was daar eigenlijk te kort. Juist daar kun je goed met de bevolking in contact komen.
Het Meidan Emam plein bij nacht
’s Avonds na het diner lopen Riet en ik met een groepje anderen mee naar het Meidan Emam plein. Daar raken we de rest meteen kwijt. Bij avondlicht en bij kunstlicht is het plein bijna nog mooier, in ieder geval nog sfeervoller dan overdag. Alle verlichte bogen in de arcades worden weerspiegeld in het water, de fonteinen sproeien en zijn mooi verlicht, de mensen zitten in groepjes in het gras of op bankjes en flaneren langs de winkeltjes. In Rome we do as the Romans do dus ook wij flaneren, kijken, zitten, en genieten. Na een poos lopen we met z’n tweeën terug naar ons hotel. Nergens hebben we ons een moment onveilig gevoeld.
Een betere afsluiting van deze reis hadden we niet kunnen hebben.
Sfeertekening in een reeks foto's van Imam Meidan plein bij avond
Evaluerend…
Het is een sfeervol en gedenkwaardig afscheid van een land waar we toch met gemengde gevoelens naartoe gingen, maar dat al onze verwachtingen overtroffen heeft. Ook was het een reis, ik merkte het al eerder op, die onze mening over het land en de associaties die ik erbij had grondig heeft bijgesteld. Ik had al een en ander gelezen over de gastvrijheid van de gemiddelde Iraniër maar om die zelf te ondergaan, dat is wel heel apart. Iets dergelijks maar toch in mindere mate heb ik alleen in Vietnam meegemaakt, denk ik.
Wat ik echt niet verwacht had, heel veel dingen. Maar bij voorbeeld: al die relaxte picknickende en flanerend mensen in tuinen en parken en op de bruggen.
Echte hoogtepunten kan ik niet zozeer noemen, of het zou Persepolis moeten zijn. Eigenlijk vond ik bijna alles wat we zagen zeer de moeite waard. Of het nu de tuinen waren, de bazaars, de moskeeën in soorten en maten, de koopmanshuizen, de oude steden en straatjes, de bruggen, de picknicks, het eten, het was allemaal prima. Onvergetelijk.
De informatie van Farid en Claudia was goed in kwantiteit en in kwaliteit. Claudia wist net iets beter te doseren dan de enthousiaste Farid. Die doceerde soms wat (te veel), naar mijn/ ons gevoel.
Nee, wij hadden letterlijk niets te klagen. We wensen deze sympathieke bevolking, de 'gewone' mensen, een goede, vreedzame toekomst toe. Al houden we daarvoor ons hart wel een beetje vast, deze dagen.
Insh'Allah, zullen we maar zeggen.
(Juli, 2019)