Vrijdag 26 april
dag 8: Rayen, Arg-e rayen, de lemen citadel, een picknicklunch tussen weekendvierende Iraniërs, een paradijselijke Prinsentuin en in Mahan het mausoleum van de grote soefi sjah Nematollah Vali
Voor de route: KLIK HIER
Het programma: “Vanochtend gaan we naar de unieke lemen citadel van Rayen. Deze citadel heeft de vele aardbevingen overleefd en geeft een goed beeld van hoe hier meer dan 1.500 jaar mensen hebben geleefd. Vervolgens bezoeken we in de stad Mahan de Prinsentuin, een waar paradijs in de woestijn rond Mahan. We wandelen door een tuin vol cipressen en bloemen en natuurlijk veel water. Tot slot bezoeken we het mausoleum van de grote soefi sjah Nematollah Vali. Dit heiligdom, dat nog altijd vele pelgrims trekt, bevat het graf van de heilige en enkele van zijn leerlingen. Voor soefi’s een belangrijke pelgrimsplaats. (ca. 220 km)”
Het is ongeveer anderhalf uur rijden naar Rayen en het landschap is best aardig. Niet alleen woestijn maar ook weer de onvermijdelijke bergen met blinkende sneeuwtoppen op de achtergrond, maar ook hier en daar een kleine groene oase. In een ervan zie ik zelfs een rode molen staan. De moulin rouge, grapt mijn vrouw. Maar goed dat de Basij het niet hoort! Het lijkt er een van het Hollandse model bovenkruier. Alleen dat rood, dat zie je bij ons minder.
de moulin rouge...
onderweg: woestijn, bergen, soms een kleine oase
geen eentonige woestijn dus
bij een controlepost zit deze man te rusten van zijn reis
Rayen citadel, Arg-e Rayen, is een alternatief voor die van Bam. Arg-e Bam werd namelijk verwoest door een aardbeving in december 2003. De kracht van de aardbeving was 6,7 op de schaal van Richter. 70% van het moderne gedeelte van Bam werd vernietigd, en 43.000 mensen verloren het leven. (Een andere bron spreekt van 26.000 doden). Sindsdien is men bezig met de restauratie maar die schijnt nog niet zo ver dat toeristen daar graag naartoe gaan. De website lostwithpurpose.com vindt de tocht ernaartoe en de toegangsprijs nog niet de moeite en het geld waard. Ook zij noemen Rayen als een beter alternatief. Daar is de reconstructie verder gevorderd en het contrast met de delen die nog in puin liggen is er informatief.
Arg-e Rayen, middeleeuwse, ommuurde lemen stad die om de citadel, het fort, heen gebouwd is
Arg-e Rayen is eigenlijk een kasteel, gebouwd van adobe (soort leem, in de zon gedroogd) in de provincie Kerman. Deze middeleeuwse lemen stad die om de citadel zelf heen gebouwd is, toont alle architectonische elementen van een verlaten citadel. Het is zeer goed bewaard gebleven, ondanks de vele natuurrampen die soortgelijke bouwwerken in de buurt hebben vernietigd. Het is een van de meest interessante locaties in Iran. Rayen-kasteel werd bewoond tot 150 jaar geleden. De funderingen dateren uit het pre-islamitische Sassanidische tijdperk en zijn al bijna 1000 jaar oud. Volgens de informatie ter plaatse dateren de funderingen echter al uit de 5e eeuw n. Chr.
ingang naar de vesting
Aan een stad als deze (het is een stadje op zich geweest) wordt natuurlijk door alle eeuwen heen door steeds gebouwd en vernieuwd. Dit materiaal alleen al vergt nu eenmaal constant onderhoud. Koopmanshuizen, het huis van de gouverneur, pleinen en een wirwar aan straatjes en steegjes, soms overkoepeld, zijn nog te onderscheiden. Daar kun je gewoon door lopen. De citadel staat weer keurig overeind en is ook van binnen te bezoeken. Extra mooi is het door de ligging, met op de achtergrond de bergen met schitterende besneeuwde toppen, die vrij dichtbij lijken. Het uitzicht op de omgeving is excellent. De berg op de achtergrond is Hezar Mountain, 4465 m hoog, de hoogste van de provincie Kerman en de vierde hoogste van Iran.
Ik begin met een luchtfoto (bron www.kerman.info.ir) omdat die een mooi totaalbeeld geeft
We zijn binnen de muren. Hier een stookplaats en twee bakovens
het terrein is nog toeristenvrij als we aankomen, mooi voor een paar 'lege' plaatjes
Hezar Mountain op de achtergrond
de nabijheid van de bergen maakt de plaats extra bijzonder
Als ik beneden onder de buitenmuur sta, heb ik een deja vu. Het doet me sterk denken aan de muur rond de stad Khiva in Oezbekistan. Alleen, deze is verticaal en de muur rond Khiva liep schuiner omhoog. Maar de kleur en structuur van het bouwmateriaal is gelijk. Ook die muur omsluit de hele oude stad.
Enkele feiten: Sinds 1995 zijn ze hier bezig met de reconstructie. De totale oppervlakte van de funderingen is 22.000 m2, er zijn 16 torens van 11 meter hoog.
Op een gegeven moment moeten we op onze tocht door een soort keukentje. De samovar (met hete thee) staat klaar. Samovars zie je vrij veel in dit land. Het is denk ik van oorsprong iets Russisch maar hier zie je ze ook wel in hotels bij het ontbijt.
Hier was dus een stad met huizen en bedrijfjes
behalve onze groep zijn er niet veel andere toeristen. Gelukkig.
talloze leuke doorkijkjes
het huis van de gouverneur
veel bizarre vormen...
mooi doorkijkje op het fort en de bergen
foto Riet
Veel interessante composities
Wij zijn mooi op tijd, dus zijn er nog weinig andere bezoekers. Dat maakt dat ik mooie plaatjes kan schieten van een vrijwel lege vesting. De tegenstelling tussen strakke nieuwe vormen en de vele geërodeerde structuren zijn fotogeniek. Overal zijn doorkijkjes, en vormen die doen denken aan moderne beeldhouwkunst, Henri Moore maar dan minder glad. Het ochtendlicht strijkt langs de vormen en zet ze mooi in het licht. Je kunt hier wel blijven fotograferen, zo veel interessante composities kun je maken terwijl de kleur overal hetzelfde is. Juist daardoor kun je als fotograaf op unieke wijze spelen met licht en schaduw. Ik ben daardoor niet altijd bij de groep en mis ook wel wat van het commentaar van Farid; het oortjes-systeem werkt namelijk niet als er te veel muurtjes tussen zender en ontvanger zitten. En muurtjes zijn hier veel.
er was/ is ook een -kleine- moskee
Na een hele poos zwerven door het complex en veel gemaakte foto’s lopen we richting de bus. Daar is een klein park met groene bomen en schaduw en daar staat het roze tafeltje. Koffie en wat zoete, typisch Iraanse lekkernijen. Daoud & Daoud verwennen ons. En dat doen ze vaker.
foto Riet
Vlakbij zit een vrolijke groep waar Riet even naartoe gaat. Ze wordt meteen uitgenodigd aan te schuiven.
Naar de waterval
Daarna rijden we richting de Hezar bergen. Het landschap wordt vrij plotseling groener, het toerental van de diesel loopt op en de weg wordt smaller. Tot die eindigt in een parkeerplaats waar veel auto’s en een enkele bus staan.
we gaan de (Hezar) bergen in
Het is vrijdag, weekend en in plaats van in de moskee zitten veel Iraniërs liever hier in de koele bergen. We zitten hier op 2800 meter hoogte en dat scheelt een slok op een borrel. Het is hier heerlijk! Langs de parkeerplaats stroomt een beekje met ijskoud smeltwater. Overal langs het water en langs de weg hebben de mensen plastic tentjes opgezet of simpel een kleed uitgespreid en daarop zijn talrijke etenswaren uitgestald. Iedereen strijkt neer op het kleed en zo wordt het weekend gevierd. We volgen de weg omhoog langs het beekje. Ik zie dat de bomen en struiken hier nog maar net groen geworden zijn.
de mannenclub
lekker aan de waterpijp, zittend op een stenen rand weekend vieren. Niets menselijks is de Iraniërs vreemd.
openlucht broodbakkerij
bruggetje over de ijskoude beek
We komen langs een openlucht bakkerij: een ovale lemen oven waarin op de hier in centraal Azië gebruikelijke manier tegen de binnenwand platte broden worden geplakt, die zo gebakken worden en vers genuttigd. Farid koopt een brood en we knagen van het knapperige geurige baksel terwijl we verder lopen. Onderweg zien we overal tussen de struiken gezinnen of stelletjes zitten. Sommigen zwaaien als ze ons zien, anderen wenken dat we er wel bij mogen komen zitten en mee-eten. Foto’s maken wordt toegejuicht. Er zijn ook ronde muurtjes gemetseld waarbinnen men kan zitten en waar je kunt barbecueën. Anderen, ook jonge vrouwen zie ik, hebben de waterpijp meegenomen en genieten daarvan. Het is druk en toch ook niet.
De Waterval
Na een paar bruggetjes loopt het pad uit op een rots van zwarte scherpe steen. Ik kan de waterval al wel zien, maar alleen het bovenste deel. Hij bevat door de regen van de laatste weken behoorlijk wat water en ik voel hier al de fijne stofregen die erdoor veroorzaakt wordt. Het beklimmen van de zwarte rots is lastig. Mijn schoenen hebben wel flink profiel maar het rubber blijkt te hard. Ik kruip op handen en voeten omhoog en later weer omlaag. Maar het lukt en bovenop staande kan ik de hele waterval zien. Riet is beneden gebleven. Hier is de motregen van opspattend water zo sterk dat ik mijn camera moet beschermen. Gauw wat foto’s maken. Wat jongelui hebben zich achter onder het vallende water gewaagd. Algauw klauter ik terug naar het begaanbare pad.
No English!!
We lopen terug naar de parkeerplaats. Enkele opgeschoten jongens dringen zich aan ons op. Ze lijken wat assertief. Ze spreken alleen Farsi en als wij proberen ‘English??’ dan komt er een gedecideerd ‘No English!’. Ze lopen met ons mee en zijn wat irritant. Ik meen een keer de naam Trump te horen. Dan komen een paar wat oudere jongemannen langs ons lopen. Ze roepen wat tegen de blagen en die druipen nu af. Dit is de enige keer dat we zoiets in dit land hebben meegemaakt. Verder is iedereen die we hier ontmoeten de vriendelijkheid zelve.
Bij de bus zijn Daoud & Daoud intussen druk geweest met het klaar zetten van onze picknicklunch. Diverse salades, brood, paprika, tomaat, komkommer, Iraans 0% bier, en nog meer. Heerlijk. Dat wil zeggen, niet het bier maar de lunch. Het Iraanse bier is niet aan te bevelen. Met een citroensmaakje gaat het redelijk. We zoeken langs een stroompje een steen om op te zitten. Een Iraanse familie wil onze groep haar kleed wel aanbieden maar dat aanbod nemen we natuurlijk niet aan. Wel erg aardig toch.
picknick
foto Riet
onze buren bij de picknick
de bus op de parkeerplaats
we ontmoeten een stel heel aardige, open en nieuwsgierige Iraniërs
er worden noten uitgedeeld
de gedeelde amandelnoten moeten kapot
Als we klaar zijn en naar de bus willen, komen we in gesprek met een groepje mensen die hier zijn met een gehuurd busje. Meer mensen schijnen dat te doen: met wat vrienden of buren een busje huren en dan een dagje uit naar de bergen. Dit is een man en een vrouw van middelbare leeftijd en een stuk of vijf jonge meiden met grote zonnebrillen en hun hoofddoek ver achterop hun hoofd. De gespreksonderwerpen zijn altijd dezelfde, maar gaat iets verder dan gewoonlijk omdat ze redelijk Engels spreken en verstaan: waar we vandaan komen enz. Hun conclusie is dat we dan wel rijk moeten zijn om hier zo rond te reizen. Als ik ze foto’s laat zien op de smartphone van ons huis en van onze dochter en schoonzoon zijn ze zeer geïnteresseerd. De man haalt prompt een grote zak met nootjes te voorschijn. We krijgen er allemaal wat in handen gedrukt. Amandelen, die ik met een steen open breek en pistaches. Het is een heel leuke ontmoeting.
onderweg naar Mahan
foto Riet
Schrijn van soefi sjah Nematollah Vali in Mahan
Na weer een eindje rijden komen we in Mahan. Daar bezoeken we een pelgrimsplek die bij veel Iraniërs in trek is: de tombe, het mausoleum, van sjah Nematollah Vali. Hij was een soefi en beroemde mysticus en dichter en oprichter van de orde van de derwishen (Darvishes). Hij stierf in 1431 op een leeftijd van meer dan 100 jaar. Ter ere van hem werd een altaar opgericht in 1436 en dat werd een waar pelgrimsoord. Het ligt paradijselijk in een groene oase, omgeven –weer- door die witte bergtoppen.
ingang naar het heiligdom met de tombe
je komt eerst door een parkachtige tuin; geen water in het bassin...
nog meer tuin...
en nu wel water.
de koepel boven de tombe van de soefi
Wat is soefisme
Het soefisme wordt vaak beschreven als het hart van de islam, en niet als een aparte stroming. Het is de mystieke traditie binnen de islam. Deze mystiek ontwikkelde zich uit de islam zelf op grond van Koranteksten, maar vertoont ook invloeden uit de hellenistische wereld. Het doel van het soefisme is het bereiken van Ihsan, ofwel "volmaakte goedheid". Dat kon door via een ascetische en meditatieve levenswijze de eenheid van alles trachten te vatten en via liefde voor God met Hem te versmelten, waarbij de mens afstand heeft gedaan van aardse geneugten en van zijn ego. Het lijkt daarin wel op middeleeuwse mystiek als die van Hadewijch, bedenk ik. Het soefisme ontstond in 7e- en 8e-eeuwse sjiitische kringen, maar bloeide vooral in soennitische samenlevingen. Het heeft –net als in de middeleeuwen bij Hadewijch- een literaire en poëtische traditie. Er is overigens ook sprake van een universeel soefisme, dat ook nu nog bloeiend is. De soefi-boodschap over eenheid, geestelijke vrijheid, liefde, harmonie en schoonheid is bestemd voor de gehele mensheid. Zij is niet bedoeld als een nieuwe religie, maar streeft los te komen van dogma's, principes, onderscheid en verschillen. De oorsprong hiervan ligt in India.
Een derwisj tenslotte is een islamitische soefi-geestelijke die de gelofte van armoede heeft afgelegd.
"Een van de mooiste architectonische meesterwerken"
‘Het heiligdom bestaat uit vier binnenplaatsen, een reflecterend waterbassin, een moskee en twee minaretten, geheel bedekt met turquoise tegels. Shah Abbas I ondernam in 1601 uitbreidingen en renovaties, inclusief de reconstructie van de betegelde blauwe koepel, beschreven als "een van de mooiste architectonische meesterwerken in het verleden van Perzië". Tijdens de Kadjar-periode was de site bijzonder populair, waardoor er extra binnenplaatsen nodig waren om grotere aantallen pelgrims te kunnen bergen. De minaretten dateren ook uit deze periode. De kleine kamer waar Nematollah Vali bad en mediteerde bevat pleisterwerk en tegeldecoraties. Het complex is ook beroemd om zijn tegelwerk en zeven oude houten deuren. De blauwe girih betegelde koepel bevat sterren met van bovenaf 5, 7, 9, 12, 11, 9 en 10 punten op hun beurt. 11-puntssterren zijn zeldzaam in de geometrische patronen van de islamitische kunst.’ (bron: Wikipedia)
op de vloer kleden met prachtige motieven in grijstinten. Heel mooi en sfeervol.
plafond met veel kalligrafie-motieven
Het heiligdom is een tamelijk uitgestrekt complex van 8000 m2. Helaas staan sommige waterbassins droog. Andere zijn omzoomd met geraniums in potten. Wat een werk om die elke dag water te geven… De hemelsblauwe koepel glimt in het tegenlicht. Hier dezelfde zigzaglijnen als we eerder zagen; in de betegeling in de tuin komen die lijnen terug. Enorme cipressen staan langs de paden en de borders.
Alsof de soefi zelf stralend aanwezig is
alsof het licht van de soefi hem omstraalt in de tombe...
Binnen is de ruimte naar verhouding tot andere moskeeën hier tamelijk eenvoudig gedecoreerd. Gelukkig maar want dat lijkt me in stijl met de soefi-idealen. Voornamelijk witte gewelven met een grote blauwe kroonluchter. Het zonlicht valt als ik een foto wil maken -als een cadeautje voor fotografen- net door het schrijn, zodat dat oplicht alsof de soefi zelf stralend aanwezig is. Op de vloer liggen prachtige tapijten in grijskleuren. Om de kleine kamer van de geestelijke in te kunnen waar wat memorabilia liggen heb ik even geduld nodig. Er is meer belangstelling. Hier in deze bezinningsnis zouden soefi’s, onder wie ook sjah Nematollah Vali zich vaak voor 40 dagen hebben teruggetrokken ter bezinning. Volgens mijn reisgids is het kamertje vaak gesloten, maar vandaag is het open.
de nis waarin de soefi('s) zich terugtrokken
Helaas wordt de bijna gewijde sfeer in de gebedsruimte voor mijn gevoel geweld aangedaan met een groot portret van Khamenei en een bobo van de Revolutionaire Garde. Ik denk dat de soefi zich in zijn graf om zou draaien als hij wist wie dit zijn.
De Prinsentuin in Mahan/ Bagh-e Shahzade
De tuin is in 1873 aangelegd bij het kleine paleis van Abdul Hamid Mirza, een van de laatste prinsen uit de Kadjar-dynastie. Het is een klein wonder vind ik. Als we aan komen rijden door het dorre, verzengde bruine landschap verrijst daar ineens een groot groen vlak met hoge bomen. Deze groene 18e eeuwse tuin met zijn bloemen, terrassen, waterpartijen en fonteinen is met recht een paradijstuin. De Perzen stelden zich het paradijs voor als zo’n tuin. De tuin hoorde destijds aan de Kadjarvorst Mohammed Sjah. Sinds 2011 is het Unesco Werelderfgoed.
veel stromend water hier, -midden in de dorre woestijn!
de auteur/fotograaf/webmaster foto Riet
terugkijkend naar de ingang van het complex, staand voor de lusthof
ook in de fruitboomgaard stromend water maar nu minder fraai ingebed
enorme bomen staan er; eeuwenoud...
Ik blijf me verbazen over dat overvloedig stromende water hier in de droge woestijn...
Het water dat hier overal aanwezig is, komt uit een bron in de nabije bergen. Het stroomt via een vijftal niveaus naar beneden. Je kunt daar helemaal langs lopen. Overal bloemen. Ook hier weer veel, heel veel geraniums in potten langs de randen van de bassins. En viooltjes. Nergens zo veel viooltjes gezien als in Iran. Kinderen lopen graag door de ondiepe bassins te spetteren. Op het terrein staan ook een paar lusthoven. Je kunt van het hoogste niveau terug lopen via de (fruit)boomgaard. Ook hier stromend water, maar in wat minder fraai aangelegde kanaaltjes. We zien kersenbomen in bloei staan. Wat een heerlijke plek om een volle excursiedag af te sluiten.
Maar we moeten nog wel terugrijden naar Kerman; hier stoppen we even voor een controlepost. Je mag er dan niet uit. De chauffeurs dienen zich bij zo'n post te melden. Er zijn er nogal wat van die posten zo onderweg. ("voor de veiligheid van de toerist").
WEETJE: In hotelkamers zit vaak deze pijl aan het plafond. Die wijst de Qiblah aan; de bidrichting naar Mekka. Soms is er in een la ook een bidmatje en een gebedssteen, een rond steentje waarop je voorhoofd kan rusten bij het gebed.
In hetzelfde hotel vind ik in de lobby dit reliëf van het Laatste Avondmaal. Iraniërs zijn kennelijk niet zo eenkennig...als ik wel eens gedacht heb... Anderzijds: Jezus (Isa) wordt in de Islam als profeet erkend, dus zo gek is het ook weer niet.