Dag 8 van onze reis langs de Zijderoute 27 mei 2015
Khiva
Vandaag gaan we de hele dag besteden aan dit ‘openluchtmuseum’. We bereiden ons voor met een goed ontbijt. De ontbijten zijn trouwens goed op deze reis. Brood is er altijd, in verschillende soorten vaak, met zoet beleg en soms wat vleeswaar en kaas, soms ook wel Engelse ingrediënten als gebakken bacon en worstjes, en eieren, gekookt en soms op verzoek gebakken. En wat wij erg op prijs stellen: kefir. Kefir is een fris zure, dik-vloeibare zuiveldrank die ontstaat door kefir (=micro-organismen) toe te voegen aan melk. Hierdoor begint de melk te fermenteren. Door deze fermentatie is het een zeer licht alcoholische ‘drank’ (0,1 - 0,3%).
de muur weer maar nu in fel ochtendlicht
door mij digitaal samengestelde panoramafoto van de muur van Khiva
Ata Darwase
Om negen uur starten we onze wandeling vanaf het hotel. Langs de westelijke muur lopen we naar de gerestaureerde Westelijke poort, de Ata Darwase (Oezb: Ota Darvoza). Aan onze linkerhand is achter de muur de Kohne Ark, de vesting. Voor de muur, d.w.z net buiten de muur dus, staat een beeld van de uitvinder van de algebra. Omstreeks 783 werd in Khiva de grondlegger van de algebra met het tientallige stelsel geboren: Abu Jafar Muhammed Ibn Musa al-Khorazmi, bij ons bekend onder zijn Latijnse naam Algoritmus. Zonder algoritmen was dit verslag niet op deze manier tot stand gekomen, want Google maakt driftig gebruik van deze rekenmethode om de zoekopdrachten te verwerken.
re: de Westelijke poort, de Ata Darwase
De muur bij de westelijke poort; op onze wandeling over de muur 's middags zouden we tot hier komen, want hier loopt het pad over de muur dood in het ronde bastion.
Omstreeks 783 werd in Khiva de grondlegger van de algebra met het tientallige stelsel geboren: Abu Jafar Muhammed Ibn Musa al-Khorazmi, bij ons bekend onder zijn Latijnse naam Algoritmus./// Re: overal verkochte beeldjes van derwisjen
Oezbeekse vrouwen bij een souvenirstalletje
Madrassa Amin Kahn en het icoon van de stad, de minaret Kalta Menar
De minaret Kalta Menar zit met een bruggetje door de lucht vast aan de koranschool Madrassa Amin Kahn
re: de bovenrand van de minaret, met o.a. teksten uit de koran in het Arabisch schrift
Minaret Kalta Menar
Minaret Kalta Menar
De minaret Kalta Menar (ook wel - Minor) is het meest gezichtsbepalende gebouw van de binnenstad. En waarschijnlijk ook het meest gefotografeerde. Vaak staat de minaret ook op de achtergrond van andere foto’s die je maakt. Deze minaret zou ooit een van de grootste van Centraal Azië zijn geworden (nl. drie keer zo hoog als hij nu is), maar na de dood van de toenmalige heerser Muhammad Amin Khan is de bouw stopgezet. De minaret dateert uit 1855; de doorsnee is bijna 15 meter en de hoogte 28 m. Amin Kahn wilde een minaret die vanuit Buchara nog te zien zou zijn. Buchara ligt 400 km ver! Dat was dus nogal… ambitieus. De toren is prachtig versierd met geglazuurde stenen, voornamelijk blauw en wat goudbruin en wit, tegen de grondkleur terracotta. Hij staat vlak bij en zit met een brug vast aan de Madrassa Amin Kahn. Een koranschool van 60 bij 70 m met vier iwans. Met 99 cellen voor de scholieren van deze hogere school was het de grootste Islamitische hogeschool van Khiva. Er zit nu een hotel in, maar de binnenplaats is vrij te bekijken en zeker de moeite waard.
Madrassa Amin Kahn, nu hotel
Souvenirs zijn in dit land vaak zeer de moeite waard en niet in honderdtallen in China vervaardigd... Hier heel mooi gedecoreerd aardewerk. Helaas te zwaar voor de koffer.
Souvenirverkoopster stalt haar waren uit op een muurtje De politie is hier zijn kameraad....
Het vestingcomplex, Kohne Ark in Khiva
Vesting Kohne Ark
De vesting, Kohne Ark, werd gesticht in de 17e eeuw, maar in latere jaren is het complex verbouwd en uitgebreid. Het geheel bestaat uit vier grote gebouwen om een binnenplaats: een paleis, een moskee, een zuilenhal en een wintermoskee. Daarnaast zijn er nog bv. een haremverblijf, en een arsenaal. Hier in de vesting woonde de emir met zijn harem. Vooral de Zomermoskee is bijzonder. De iwan (poortgewelf en gevel) heeft slanke houten zuilen, die het bonte plafond dragen. Dat plafond doet me in zijn kleuren met veel goud en rood en blauw denken aan Chinese bouwwerken. De wanden van de iwan zijn voornamelijk in wit en blauw gehouden: volledig bekleed met de voor Khiva typerende versieringen: o.a. de gereh, een soort knoopvormig motief van sterren-, planten- en bloemenvormen. De houten zuilen rusten op marmeren sokkels; ze zouden bij aardbevingen schade kunnen voorkomen of verminderen. Je ziet dat hier meer. En ook zie je wel dat er in de muur van een bouwwerk op een meter hoogte een laag houtvezels verwerkt is. Die kunnen goed trillingen opvangen en neutraliseren.
Zomermoskee in de Kohne Ark
li: plaats waar de imam preekt en mi: gebedsnis
de kleuren en decoratie van het plafond doen mij denken aan Chinese tempels
gereh-versiering (knoopmotief) de houten zuilen rusten op een stenen voet
deze vrolijke jonge dames wilden graag poseren
(onder) broertje maakt een foto van de toeristen met zijn smartphone
toegang tot de wintermoskee (re en onder)
de Kalta Menar minaret is overal te zien...
chorpoys (divans) op het pleintje
Vrijdagmoskee Juma Mashid va Minorasi
De vrijdagmoskee Juma Mashid va Minorasi werd in de 18e eeuw gereconstrueerd en opnieuw opgebouwd. Basis is een uit de 10e eeuw daterende paleismoskee. Het is een merkwaardige gewaarwording om vanuit het felle licht buiten, binnen te treden in de schemerachtige, schijnbaar eindeloze ruimte van de grote hal. Wat naast het schaarse licht meteen opvalt, zijn de houten pilaren die het dak dragen. 213 stuks zijn het er maar liefst. Ze dragen het zwaar uitgevoerde balkenplafond. Het verschuivende perspectief door al die zuilen geeft je het gevoel dat er veel ruimte is, maar het zware balkenplafond drukt je weer neer op de aarde. Er is een schoolklas met een mooi juf met wie we even een praatje maken. Ze spreekt zorgvuldig Engels, is heel aardig en vindt Nederland een heel ‘goed’ land. Ze is erg verguld met onze complimenten voor de cultuurschatten in haar land. Ze bedankt uitvoerig dat ze met ons mocht spreken. Ach gos. Wat een aardige mensen, ook hier.
fraai bewerkte voeten van de pilaren; fragment van de deur en de deur: overgang van schemerdonker naar fel daglicht -en andersom
ik loop tussen de honderden bewerkte houten zuilen van de vrijdagmoskee van Khiva
Er is een schoolklas op bezoek. De juf wil graag even poseren en met ons spreken in keurig Engels
leerlingen van de schoolklas
oudere Oezbeekse man in de vrijdagmoskee
Museum
Even de camera-instellingen controleren voor het naar buitengaan in de felle zon ///// Deze simpele pomp bij een moestuintje moest ik natuurlijk proberen. Hij piepte zo hard dat ik het maar zo liet.
Na een museum voor (toegepaste?) kunst waar ik niet veel van heb onthouden, is het tijd voor een kop koffie. Op een soort binnenplaats waar het redelijk koel is, zitten we even uit te puffen. Het is zo halverwege de ochtend al weer flink warm.
serveerster met gouden tanden
Tijd voor koffie en thee op een heerlijk beschaduwd terras. Onder: Onze Oezbeekse gids John neemt even zijn gemak op een chorpoy.
Betalen voor de koffie. 't Kost duizenden sums, maar is niet duur.
Madrassa Kutlug Murad Inak
Dan bekijken we de Madrassa Kutlug Murad Inak. Begin 19e eeuw begon er voor Khiva een periode van stabilisering en dus voorspoed. Vooral in het oostelijke deel van de binnenstad was het een drukte van belang van handelende kooplieden. Om de welvaart te benadrukken en consolideren ontstonden hier grote monumentale gebouwen. In de jaren 1804-1812 werd de Madrassa Kutlug Murad Inak gebouwd. Een 40 bij 30 m groot gebouw met een indrukwekkende iwan met pishtak, twee torens op de hoeken en daartussen twee lagen studentencellen. Het is een rijkversierd gebouw rondom een hof, waar in het midden een waterput staat. Er zit diep weg inderdaad nog water in. We maken foto’s waarop we ons spiegelbeeld in het water zien. Een heel bijzondere ‘selfie’ dus.
Op het binnenplein van deze madrassa is een diepe put met water erin. Het water weerspiegelt zo goed dat Riet en ik allebei een selfie van ons maken in het water diep beneden.
We komen aan het andere eind van de straat bij de oostpoort, de Palwan Darwase. Hij dateert uit 1806. Hij heeft twee torentjes met een blauw koepeltje erop. Stad inwaarts is een vijftig meter lange overkoepelde galerij met verkoopstandjes. Een bazaar. Hier concentreerde de handel zich vroeger ook al.
Bazaar bij de oostelijke poort; vrouwen zitten gezellig de keuvelen tegen de poort.
de oostelijke poort, Palwan Darwase
Minaret van de Madrassa Islam Khodja
De Minaret van de Madrassa Islam Khodja kun je niet missen: met zijn 57 m hoogte is hij overal in de stad te zien. Het is een prachtig versierde minaret, met banden van blauwe en groene geglazuurde stenen. Vooral de top ziet er door de telelens fantastisch uit. De top bestaat volledig uit kleurige geglazuurde stenen.
Madrassa Islam Khodja
Vóór het middageten bezoeken we nog een tapijthandel en een houtsnijdersatelier. De tapijthandel zit in een pand met een binnenplaats waar spullen zijn uitgestald. In nissen kun je nog meer bekijken.
Tapijten en een pomp
Op de binnenplaats staat een houten plateau, een soort podium lijkt het, bedekt met kleden en kussens. Een chorpoy noemen ze dat hier. Je ziet ze in Centraal Azië op veel plaatsen, bij huizen en ook bij cafés en restaurants. Deze is een luxe uitvoering met leuningen en een extra dak van riet. Extra want de binnenplaats is ook al bedekt met rietmatten, tegen de felle zon. Dat geeft een heel mooi gezeefd licht. Twee medewerksters zitten op de chorpoy te eten, gekruiste benen onder zich, thermosfles in het midden. Tja, het is zo langzamerhand etenstijd.
de binnenplaats met tapijthandel
Ik krijg maar weinig water uit de aftandse pomp
Op de binnenplaats staat een pomp. Zo een met een echte hefboom, die de zuiger in een buis op en neer brengt. Een vrouw begint te pompen. Er komt maar bedroevend weinig water in de gele plastic emmer. De meesten van de groep zijn al naar de houtsnijder, maar wij zijn er nog en ik wil de vrouw wel even helpen pompen. Glimlachend ziet ze mijn pogingen aan. Er zit zoveel ruimte tussen de zuiger en de buis dat goed pompen onmogelijk is. Maar als de vrouw het weer van me overneemt, komt er toch nog meer water uit de buis dan bij mij. Ach, ik bedoelde het goed. Als we weglopen, zwaai ik naar de beide etende dames. Ze zwaaien terug.
Familiebedrijf van houtsnijders
Bij de houtsnijder zijn prachtige werkstukken te zien, bv. deuren die helemaal met houtsnijwerk zijn versierd. Het is een oud familiebedrijf. Shavkat Jumaniazov werd geboren in 1968; samen met zijn zes broers is hij houtsnijder. Hij heeft zijn producten zelfs geëxposeerd in Duitsland en is door de president bij de viering van de tienjarige onafhankelijkheid beloond met een zilveren medaille.
Ze verkopen er ook typisch Oezbeekse boekenstaanders, d.w.z. niet om boeken tegenaan te zetten, maar om een boek op te leggen. Een soort lessenaartje dus. Je ziet grote exemplaren wel in moskeeën. Het bijzondere van deze is dat ze in- en uitklapbaar zijn en uit één stuk hout gesneden. Ingeklapt zijn ze maar drie centimeter dik. Zij zijn zo ingenieus uitgedacht en geconstrueerd dat ze in verschillende standen te zetten zijn, in een X-vorm. Ze zijn er van drie tot negen posities. Hoe meer mogelijkheden hoe duurder, zo gaat dat natuurlijk. Mijn vrouw en ik zijn allebei gefascineerd door deze ambachtelijke kunstwerkjes.
bij de houtsnijder 
Negen posities
We besluiten om een exemplaar te kopen van negen posities. Kost veertig dollar. Maar dan heb je ook wat. Ik spreek met de verkoper/ maker af dat hij me eerst voordoet hoe je het ding in de verschillende posities zet, want dat lijkt wel toverij. Zoals hij het doet, gaat het zo snel dat je het met de ogen niet kunt volgen. Ik laat het hem doen terwijl ik er een filmpje van maak. Later in de middag oefenen we met een paar mensen al even maar het valt nog niet mee… Thuis krijg ik hem na wat pogingen wel in een mooie positie om neer te zetten, maar zonder filmpje ben je echt nergens. En dan nog… Maar we hebben er geen spijt van. Hij staat mooi in de kamer met een antiquarisch 19e eeuws boekje met goud gestempelde kaft erop. En iedere bezoeker bewondert het ingenieuze idee en het vakmanschap waarmee het is gemaakt.
Hij doet wel even voor hoe het moet: de boekensteun die we kopen, in negen verschillende posities zetten...
Het lijkt zo simpel... re: de tekeningen voor de houtsnijders
Lunchen op een terras in Khiva
De lunch gebruiken wij bij een restaurant op een terras buiten. We zitten er goed en het eten is prima. Ik meen dat ik soep had (shurpa?) en een paar stokjes sjaslik. Brood is er altijd en thee en water. Brood is hier vaak rond, witbrood en goudkleurig aan de bovenzijde. Er staat vaak een stempel in van de bakker. Op de toeristenmarkt heeft R. zo’n stempel gekocht. Kan ze op het brood of de koek die ze thuis bakt, ook haar stempel drukken. De smaak en versheid van brood verschillen nogal eens. Veel drinken is noodzakelijk want het is extreem warm in de straatjes en je verliest veel vocht. Dus schenk ik een paar keer bij uit de theepot.
Lunch: gestempeld brood en een groene pasta met lamsvlees. Prima eten.
Wandelen op de eeuwenoude lemen stadsmuren van Khiva
Na de lunch hebben we de middag vrij voor eigen gebruik. Dat is voor het eerst deze reis. Mijn vrouw en ik willen eigenlijk wel iets doen/ zien, wat we vanmorgen nog niet gezien hebben. We kijken naar de stadsmuren: zou je daar op kunnen komen? We zien nog net op tijd John lopen, onze Oezbeekse gids die zo goed Nederlands spreekt en verstaat. We vragen het hem: hoe kom je daar op? Hij denkt even na, wijst naar de zuiderpoort. Daar moet je erop kunnen komen. ‘Maar wacht’, zegt hij, ‘ik loop wel even mee.’ We zijn al snel het toeristische deel uit en lopen door straten waar het wegdek slecht is, het nu en dan een beetje vies ruikt, en de huizen er tamelijk troosteloos uit zien. Maar ja, kom eens ergens achteraf in een Franse stad of in Rome… We komen bij de zuiderpoort en daar loopt inderdaad een pad schuin omhoog, schuin tegen de muur op. John loopt even mee naar boven; halverwege is een opstap naar een hoger niveau, en daar is de zaak nogal uitgezakt. We moeten anderhalve meter omhoog. Een helpende hand helpt ons er toch boven op. John neemt afscheid. Naar beneden zal straks wel lukken (hopen we dan maar).
De muur is ongeveer 10 m hoog. Naar de kant van de binnenstad is de muur zonder rand of hekje, naar de buitenkant is er een hoge borstwering, waar we op sommige plaatsen doorheen kunnen kijken. We zien de nieuwe stad en een soort speeltuin met een klein reuzenrad. En heel veel groen. Dat is verrassend want hier ‘binnen’ is nauwelijks groen.
hoge borstwering aan de buitenzijde van de muur
ook hier springt meteen de minaret in 't oog
Boven de monumenten
De fundamenten van deze enorme muur zouden al in de 10e eeuw zouden zijn gelegd. De huidige gecreneleerde (van kantelen voorziene) muren dateren uit het einde van de 17e eeuw. De muur heeft een pad bovenlangs en daarnaast rijst de verdedigingswal, de borstwering op. Daarop staan de kantelen. Soms liggen er tegels op de grond, maar vaker is de bodem gewoon van aangestampt leem. Compleet met scheuren en uitgesleten stukken door regen. Het pad loopt soms wat schuin naar beneden naar de open kant -zonder hekje uiteraard- en daar lopen we extra voorzichtig. Tien meter willen we niet vallen. Beneden was het warm, hier boven tegen de lemen borstwering is het gloeiend heet.
In de oude stad bevinden zich ruim 50 historische monumenten en 250 oude huizen, vooral uit de 18e en 19e eeuw. Het is heel bijzonder om dat alles nu van bovenaf te kunnen bekijken. We herkennen diverse punten waar we vanochtend waren. Uiteraard de minaretten. Maar ook iwans en pishtaks van moskeeën en koranscholen. Maar ook zien we de gewone huizen langs de muur. Niet veel bijzonders, hoewel sommigen er toch nog iets van maken. We zien een vrouw in haar piepkleine voortuintje wat redderen. Op gelijke hoogte met ons kijken we zo een slaapkamer in. Die mensen slapen gewoon buiten op een soort balkon. Och, hier op de muur loopt toch nooit iemand… Zeker ’s avonds niet. Lijkt me niet verstandig…
het pad loopt wat schuin af
lijnenspel van kantelen
We zijn aan het einde van het pad. Op de westelijke poort loopt het pad dood in een bastion.
We zijn nu weer vlak bij de bezienswaardigheden aan de 'hoofdstraat'
tuintjes en huizen van Khiva van bovenaf gezien
En weer naar beneden
We kunnen doorlopen over de muur tot aan de westpoort, waar we vanmorgen onderdoor liepen, de oude stad in. Daar loopt de weg over de muur gewoon dood in een breed bastion. We maken foto’s en lopen terug. Het beschadigde stukje waar we naar beneden moeten, een niveau van anderhalve meter lager, is even spannend, maar als we de rugzak en camera afdoen, lukt het. Ik houd er alleen een beetje pijnlijke knie aan over. We lopen dezelfde weg terug naar de straat met de meeste monumenten.
kinderen spelen buiten op een chorpoy re.: de niet gerestaureerde Amir Tora madrassa
Buiten het toeristencentrum
Onderweg doen we nog een koranschool aan, de Amir Tora madrassa. Duidelijk is dat dit bouwwerk, dat buiten het toeristische centrum staat, niet meegedeeld heeft in fondsen voor restauratie. Toch is er op de binnenplaats nog wel moois te zien. Vier iwans met mooie blauwe mozaïeken, hier en daar wat beschadigd maar de kleuren zijn nog even helder als toen de tegels gezet werden, denk ik. Er is geen mens, ergens klinken wel stemmen maar niemand legt ons iets in de weg. We kijken op ons gemak rond en maken wat foto’s.
binnenplaats van de Amir Tora madrassa
misschien niet zo mooi als de andere beroemde, maar toch...
Daarna lopen we door de stoffige, een beetje sombere straten terug naar het toeristische centrum. In een souterrain horen we geluiden van metaal op metaal. We kijken voorzichtig naar binnen en zien een man bezig met het bewerken van een koperen onderdeel. We kijken vragend en de man wenkt en noodt ons binnen. Een paar treetjes naar beneden en we staan in een klein werkplaatsje waar twee mannen werken. De man die wij eerst zagen, werkt aan een mooie koperen kan. Op een plank staan er een paar die af zijn. Mooi hoor. De man is verguld met onze opgestoken duim. Hij had vast nog liever een verkocht, maar dat zit er nu eenmaal niet in. Onze koffer raakt toch al wel vol en zwaar…
koperslager
Kutlug Murad Inak Madrassa
We kijken nog eens bij de Kutlug Murad Inak Madrassa. Ik maak een paar foto’s met de 10-20 mm supergroothoeklens. De lens vertekent uiteraard sterk, maar het is als tussendoortje wel leuk. Toch krijg ik zelfs met deze supergroothoeklens de hele gevel er nog niet op.
een paar opnamen met mijn super-groothoek-objectief (10-20 mm)
We hebben dorst. En zijn nu toch ook wel wat moe. We komen terecht bij hetzelfde cafeetje waar we vanochtend koffie dronken. Ik bestel weer koffie, Riet thee. Er zitten nog een paar mensen van onze groep. We zitten gezellig in de schaduw te genieten van ons drankje en van even rust. Ik pak ons boekenstaandertje er bij en probeer het eens uit. Iedereen heeft ideeën maar de negen posities staan nog niet zomaar. Maar men vindt het wel een leuk ding. Wij ook.
en weer de minaret
Tegen vijven lopen we terug naar de westpoort. We komen onze reisbegeleider tegen die wacht op mensen die mee terug willen lopen naar het hotel. Wij lopen mee, maar vinden de weg zelf ook wel. We maken nog even een stop bij een kring oude mannen die zitten te kaarten. In een zijstraatje zitten vrouwen op de grond te keuvelen en een man laat zijn zoontje rijden in een heuse elektrische mini-auto. In het hotel voelen we pas dat we moe zijn. Even douchen, even op bed liggen.
op weg naar de Silk Road...
bij de westelijke poort
potje kaarten
Traditionele dansen
Om kwart voor zeven verzamelen we voor het diner. We lopen weer langs de muur naar de westpoort. Weer die mooie oranje avondzon. Deze keer gaan we niet door de poort, maar er tegenover aan de andere kant van het plein is een restaurant waar men ons verwacht. Er is ook een orkestje en een paar mannen en vrouwen die traditionele dansen voor ons zullen uitvoeren. We zitten op een soort binnenhof in de buitenlucht. De avondlucht is heerlijk, langzaam wordt het iets frisser. Het eten is prima, de dansers en het orkest doen hun best. Aan het laatste nummer mogen natuurlijk de gasten meedoen. Een paar groepsleden gaan even helemaal los.
de muur en Ark in avondlicht
danseressen en muzikant
we krijgen een zang-, dans- en muziekshow
De zon gaat onder achter Khiva en wij nemen afscheid van deze bijzondere stad aan de Zijderoute
Op de hotelkamer tellen we even hoeveel Sums we nog hebben. Het bed ligt algauw vol. (voor ca. $ 100)