De drie bezochte landen zijn geen voorbeeldige democratieën. Eerst ga ik Turkmenistan bespreken. 

TURKMENISTAN

Eerst over Turkmenistan wat feiten en meningen die ik o.a. op internet vond over dit land. 

 “Vanaf 1991 is Turkmenistan een onafhankelijke staat. President Niazov is al sinds 1990 aan de macht. Twee jaar later begon hij als autocraat te regeren en het jaar daarop schonk hij zichzelf de titel Turkmenbashi, wat ‘Leider der Turkmenen’ betekent. Later introduceerde hij het permanente presidentschap, sinds 1999 is Niazov ‘president voor het leven’. Ook stelde hij het dagelijks hijsen van de nationale vlag verplicht en prijkt zijn gezicht op alle bankbiljetten.”  Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow is de huidige president van Turkmenistan. Tijdens de regeerperiode van Saparmurat Niazov was hij vicepremier. Daarvoor was hij tandarts en minister van gezondheidszorg.

Religie

De belangrijkste religie in Turkmenistan is de islam. Niazov had een afkeer van islamitisch fundamentalisme en ook het beoefenen van andere religies staat onder druk. Verschillende religieuze gebouwen zijn tijdens de regering van Niazov in beslag genomen en/of gesloopt. Imams waren verplicht naast de Koran ook Niazov’s boek de ‘Ruchnama’ te gebruiken. Ruchnama betekent ‘boek van de Ziel’, waarin Niazov zijn filosofie uiteen gezet heeft (een mengeling van islamisme, socialisme en nationalisme, met een hoog spiritueel gehalte). Over dit boek verderop meer. Volgens verschillende bronnen worden de godsdienstvrijheid en de mensenrechten in dit land ernstig geschonden. Bron: gebiedsinfo.nl/turkmenistan)

Witte auto’s

Tot wat voor bizarre situaties een dictatorschap kan leiden, meldt de volgende bron: (bron: http://www.z24.nl/bijzaken)

Witte auto's. Op de parkeerplaats van ons hotel in Ashgabat. Dit zijn dan ook nog eens alle drie Lada's. Dat merk zag ik trouwens hier niet zoveel als ik verwacht had. 

Turkmeense president dol op wit: verbod op import zwarte auto’s  (Gepubliceerd: 28 januari 2015) 

De Turkmeense president Goerbangoely Berdymoechamedov is de ultieme trendsetter. Sinds de dictator in witte auto's is gaan rijden, hebben honderden functionarissen zijn voorbeeld gevolgd. Inmiddels zou de Turkmeense douane de import van zwarte auto's zelfs niet langer toestaan, schrijft de BBC op basis van een bericht op een website van de Turkmeense oppositie. Dat Berdymoechamedov van wit hield, was al langer duidelijk. Een groot deel van de belangrijke gebouwen in de hoofdstad Asjchabat zijn de afgelopen jaren bekleed met wit marmer. De president van Turkmenistan kan wat betreft persoonlijkheidscultus wedijveren met de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un. Het woord van de voormalige tandarts Berdymoechamedov is wet. En omdat Turkmenistan beschikt over grote olie- en gasvoorraden, kan de leider zich ook het een ander veroorloven. 

Bizarre dictatuur 

De huidige president kwam in 2006 aan de macht na het overlijden van Saparmoerat Nijazov (1941-2006). Nijazov was al leider van Sovjetrepubliek Turkmenistan en werd na de onafhankelijkheid in 1991 president. Nijazov was degene die het land omvormde tot een stalinistische dictatuur en een bizarre persoonlijkheidscultus ontwikkelde. Hij voerde onder meer de nationale Meloendag in om de sappige Turkmeense vrucht te eren. Hij noemde zichzelf Turkmenbasji -- vader aller Turkmenen -- en vernoemde steden, straten en zelfs de maanden van het jaar naar zichzelf en zijn familie. Zijn filosofie, opgetekend in het boek Roechname (ook: Ruhnama), werd naast de Koran verplichte kost in de moskee. Daarnaast verbood Nijazov het dragen van een baard, omdat hij een afkeer had van moslim-fundamentalisten. Na het overlijden van Nijazov hoopten velen dat zijn opvolger zich zou ontpoppen tot een minder strenge autoritaire leider. Maar Berdymoechamedov, die bij de laatste verkiezing volgens de officiële cijfers werd herkozen met 97 procent van de stemmen, lijkt in alles zijn voorganger te volgen. 

Een zonnegod

“De vorige sterke man Turkmenbashi is alom aanwezig, tientallen standbeelden sieren de straten en pleinen in Turkmenistan. Alle gebouwen hangen vol met zijn beeltenis en met zijn leuzen in de vorm van spandoeken en banieren. Het hoogtepunt wordt gevormd door een 12 meter gouden standbeeld van Turkmenbashi, gemonteerd op een toren van 75 meter, dat met de zon meedraait, zodat de arm van de president 's ochtends de zon goede morgen wenst en hem 's avonds weer uitwuift. Voorts heet de tweede stad van het land, vroeger Krasnovodsk, nu Turkmenbashi. Kanalen en zelfs een meteoriet dragen zijn naam. Alle bankbiljetten zijn getooid met zijn portret, evenals een wodkamerk en een aftershave. Hij heeft de maanden van het jaar en de dagen van de week genoemd naar markante gebeurtenissen of personen uit zijn leven, april heet naar zijn moeder en september naar zijn geboortedorp.” Bron: edwintrommelen.nl

Dagblad Trouw had in februari van 2015, net toen wij onze reis hadden geboekt, hierover ook een artikel, een van de zeldzame keren dat er over dit land iets in de kranten staat. 

Wit is het nieuwe zwart voor Turkmeense automobilisten (Trouw, 2-2-2015)

Eva Cukier

“Wie in Turkmenistan in een zwarte auto rijdt, heeft een probleem. President Berdymuchammedov heeft auto's in die kleur namelijk in de ban gedaan. Sinds enkele weken worden zwarte auto's aan de grens geweigerd en autohandelaren krijgen het dringende advies om meer witte auto's te importeren. Niet alleen zwarte auto's zijn voor Turkmenen verboden terrein, ook blauwe, rode en andere kleuren mogen niet meer. 'Rij toch liever een witte auto, dat brengt geluk!' zo zou een douanebeambte hebben gezegd tegen een lokale journalist.

Liet Berdymuchammedov zich eerder nog rondrijden in een zwarte limousine, sinds een paar maanden wordt hij alleen in witte auto's gezien. Ook de rest van het wagenpark van de Turkmeense regering is inmiddels onder handen genomen. Regeringsfunctionarissen kregen de opdracht hun zwarte dienstwagens in te ruilen voor witte Mercedessen. 

De Turkmeense president heeft een bijzondere voorkeur voor de kleur wit. Zo draagt hij hoofdzakelijk witte kleding, werkt in een wit kantoor en rijdt graag op witte paarden. Bij nationale voorstellingen dragen kinderen witte kostuums en witte bloemstukken sieren de parken van de stad. Het streven om Turkmenistan in een wit land te veranderen, kostte de overheid al enkele miljoenen dollars.

Lakschade

Volgens de autoriteiten heeft de nieuwe regel echter niets te maken met de lievelingskleur van de president. Het subtropische klimaat van het land zou de reden zijn om zwarte auto's te weren: de hitte zou sneller schade veroorzaken aan donkere dan aan lichte lak. Dat de president zijn stad graag netjes houdt, bleek al toen hij de overheidsgebouwen in het land liet voorzien van een laag wit marmer. Vorig jaar werden de airconditioningsystemen van gebouwen verwijderd omdat zij de aanblik van de stad zouden verpesten. 

Wie zijn auto wil laten overspuiten, zal flink in de buidel moeten tasten. Normaal gesproken kost een verfbeurt tweeduizend dollar, maar garages verwachten dat de toegenomen vraag de prijs van een verfbeurt zal opdrijven. Slecht nieuws voor de Turkmeense automobilist: het gemiddelde maandinkomen ligt op tweehonderd dollar. Burgers die een goedkopere optie zoeken, kunnen overstappen op de fiets. In 2013 hield Berdymuchammedov een massale fietstocht in de hoofdstad Asjgabat, waarna mensen werden gedwongen dure fietsen aan te schaffen. 

    persoonlijkheidscultus...

Persoonlijkheidscultus

Net als zijn voorganger, de in 2006 overleden president Nijazov, alias Turkmenbasji, staat Berdymuchammedov bekend om zijn zorgvuldig opgebouwde persoonlijkheidscultus. Overal in het land siert zijn portret de gevels van gebouwen, ook benoemde hij zichzelf tot 'Beschermer van de Turkmenen'. Een wrange titel, gezien de mensenrechtensituatie in het olierijke land, dat samen met Noord Korea en Eritrea al jaren onderaan de lijstjes van meest repressieve regimes bungelt. Er is geen vrijheid van meningsuiting, geen onafhankelijke pers en regimecritici belanden er voor jaren achter de tralies. Ook worden Turkmenen regelmatig opgetrommeld om urenlang in het gelid te staan om tijdens massademonstratie de president toe te juichen.”

Hoe het land er in 2006 bij het overlijden van de eerste president-dictator Niyazov aan toe was, kun je lezen in dit artikel in het dagblad Trouw van 22 dec. 2006: “Een in wit marmer gebeitelde dictatuur”. Link: http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1705138/2006/12/22/Een-in-wit-marmer-gebeitelde-dictatuur.dhtml 

HET boek

Het praktiseren van religie kwam onder druk te staan. Zo zijn onder Niazovs regering verschillende religieuze gebouwen, zoals moskeeën, kerkgebouwen en hindoetempels in beslag genomen en/of gesloopt. De grote Kiptsjakmoskee die door Niazov werd geopend in 2004 in Asjchabad bevat naast verzen uit de Koran ook teksten uit Niazovs Ruchnama. Verder moeten moskeeën kopieën van de Ruchnama hebben en worden imams geïnstrueerd om teksten uit dit boek te gebruiken in hun preken. Bron: Wikipedia

Op 21 december 2006 overleed Niazov. Zijn taken werden overgenomen door vicepremier Gurbanguly Berdimuhamedow. Parlementsvoorzitter Ovezgeldy Atayev, die in principe waarnemend president zou moeten worden, werd buiten spel gezet door een strafzaak, die kort na de dood van Niazov tegen hem werd aangespannen. Op 11 februari 2007 werden presidentsverkiezingen gehouden, waarbij de bevolking kon kiezen uit zes kandidaten, die allemaal behoorden tot de naaste kennissenkring van Niazov. Berdimuhamedow was volgens de grondwet uitgesloten van deelname, maar de volksraad hief deze beperking op en riep - evenals de vijf andere presidentskandidaten - iedereen op om op Berdimuhamedow te stemmen, waarna hij werd verkozen tot nieuwe president van Turkmenistan. Een van zijn beloften was het vrij toegankelijk maken van het internet, waarop kort daarna het eerste internetcafé in de hoofdstad Asjchabad opende. Berdimuhamedow werd op 12 februari 2012 herkozen met 97% van de stemmen. Waarnemers uit voormalige Sovjetstaten bevestigden dat de verkiezingen democratisch waren verlopen, Europese waarnemers weigerden een delegatie te sturen.

Mensenrechten en godsdienstvrijheid

Volgens verscheidene groeperingen, waaronder Amnesty International en Human Rights Watch, worden de mensenrechten zoals de godsdienstvrijheid in Turkmenistan ernstig geschonden.

Wat dat laatste betreft, schrijft mensenrechtenorganisatie Amnesty International o.a. het volgende: 

"Turkmenistan " an era of happiness" or more of the same repression? 12 dec. 2013

Amnesty International’s report, Turkmenistan: An “Era of Happiness” or more of the same repression?, provides an overview of human rights violations in this closed and tightly controlled country. Independent observers are barred from Turkmenistan, and information from inside is brutally suppressed. The climate of fear extending far beyond Turkmenistan’s borders."  Op internet is het hele rapport te downloaden. 

Nieuws in oktober 2015: De Volkskrant van 28 oktober 2015: "Ruim tienduizend huizen zijn met de grond gelijkgemaakt in Asjchabad om de Turkmeense hoofdstad te verfraaien voor de 5e Aziatische Spelen voor Vechtsporten in 2017. Dit concludeert Amnesty International in een woensdag verschenen rapport. Volgens Emile Affolter van de mensenrechtenorganisatie zijn al 50 duizend mensen uit hun huizen gezet zonder enige vorm van compensatie en bestaat de vrees dat nog velen zullen volgen." 

Op Youtube staan promotiefilmpjes over de megalomane bouw van faciliteiten voor sporters en bezoekers.    Het past helaas allemaal in het beeld dat ik heb gekregen van Ashgabat en van hoe het in Turkmenistan toe gaat. 

Vervreemdende stad

Ik zelf vond Ashgabat, de hoofdstad van Turkmenistan de vreemdste en de meest vervreemdende stad waar ik heb rondgereisd. Een witte marmeren stad, zonder enige reclame, vrijwel zonder zichtbare mensen op de –op zijn minst vier rijbanen brede- straten of op de trottoirs, slechts hier en daar wat auto’s. Parken die luxe en groots zijn opgezet met veel waterpartijen, zeker voor een stad die in de woestijn (de Karakum-woestijn) ligt, maar ook praktisch zonder mensen, zonder leven. Alles is clean, steriel in deze stad. Immense bouwprojecten zijn er, voor nog meer megalomane marmeren gebouwen en nog meer brede boulevards. Nu kregen wij natuurlijk ook slechts dat te zien wat men wil laten zien aan toeristen. De vroege ochtend dat wij vertrokken uit dit land reden we in de schemer naar het vliegveld voor de vroege vlucht naar Dashoguz in het noorden. Toen kwamen we over heel wat slechtere wegen en zagen we heel wat minder wit-glimmende wijken dan al de dagen ervoor. Het was ons ook al opgevallen dat de oude sovjetflats alleen waren bekleed met marmer voor zover ze zichtbaar waren vanaf de grote, brede wegen. De stad deed mij denken aan beelden die ik heb gezien van Noord-Korea. Alles even steriel, schoon, wit, megalomaan en levenloos. Eerlijk gezegd had ik het na een paar dagen ook wel gezien. 

  alles wit marmer wat er blinkt

Superlatieven

Onze gids was een ontzettend aardige dame met veel gevoel voor humor, die goed van de tongriem gesneden was, uitstekend Engels sprak, en ons in een paar dagen alle zegeningen en voordelen van het land uitgebreid uit de doeken deed. Elke gids heeft natuurlijk de neiging zijn of haar land te ‘verkopen’, maar zij kon er wel wat van. De superlatieven waren niet van de lucht. De grootste dit, de beste dat, de hoogste zus, de oudste zo, en zo voort. 

Anderzijds: de ‘gewone’ mensen die wij ontmoetten in dit land waren zonder uitzondering aardig tot zeer vriendelijk. Iedereen wil wel op de foto als je het vraagt. Vaak komen ze uit zichzelf naar je toe om samen met jou op de foto te gaan. Op hun eigen smartphone maar ook wel op ons toestel, een foto die ze dus zelf nooit meer zullen zien. Als ze hoorden dat je uit ‘Ghalandia’ kwam, was het goed. En natuurlijk deden de namen van een paar echt beroemde Nederlanders het ook hier goed: Van Persie, Van Bastèn, Arjan Robbèn. Vaak waren mensen ook wel geïnteresseerd in je. Helaas stond de taal dan vaak in de weg want Engels wordt er niet veel gesproken. Russisch des te meer, maar daar zijn wij weer niet zo goed in. De klas dolenthousiaste want net geslaagde middelbare scholieren die we bij het monument van de vorige president ontmoetten, vormde een uitzondering. Zij spraken prima Engels. Verder communiceerden we zoals gebruikelijk met gebaren en glimlachen en gewoon elk in zijn eigen taal. Soms kom je een heel eind, zoals Riet met de dame bij het museum in Mary, die Riet uiteindelijk in haar hoofddoek kleedde en toen zo samen door mij op de plaat gezet moest worden. Of moest ik dit ook zien als een verkapte uitnodiging tot toetreden tot de Islam…? Ze was in ieder geval heel aardig. 

Wat geografische gegevens over Turkmenistan

Turkmenistan grenst aan Kazachstan (grens: 373 km), Oezbekistan (1506 km), Afghanistan (697 km), Iran (888 km), en de Kaspische Zee (kustlijn 669 km). Het grootste deel van Turkmenistan bestaat uit de Karakum-woestijn (Zwarte Woestijn, met steeds veranderende zandduinen) en ligt beneden de 200 m. Alleen het Kopet Dag-gebergte langs de grens met Iran en het Karabil-plateau langs de grens met Afghanistan is hoger dan 500 m. De rivieren de Murgab en de Hari Rud/ TedZen, afkomstig uit Afghanistan, lopen dood in de woestijn. Slechts 2 procent van de oppervlakte van het land wordt bewoond.

Klimaat: Landklimaat. De zomers zijn extreem warm en de winters koud. De gemiddelde temperatuur is -4'C in januari, hoewel wintertemperaturen kunnen dalen tot -33'C. De gemiddelde temperatuur in juli is 28'C, het kwik kan echter stijgen tot 50'C in het zuidoostelijke Karakum. De neerslag is over het algemeen in het gehele gebied gering: variërend van 80 mm in het noordwesten tot ongeveer 300 mm per jaar in de berggebieden.

Bevolking

Turkmenen stammen af van de Turkse Oghuz-stammen die in de achtste eeuw naar Centraal-Azië trokken. Een aantal van hen is verder getrokken naar Azerbeidzjan en Anatolië, waardoor de Turkmenen in etnisch en taal¬kundig opzicht dicht bij de Turken staan. De opdeling naar afstamming van de Turkmeense maatschappij verklaart het ontbreken van een historisch nationaal bewustzijn en moge¬lijk ook het ontbreken van een nationalistische oppositiebeweging van betekenis. 

Laag ontwikkelde medische voorzieningen en een overvloed aan pesti¬ciden in het drinkwater zijn ervoor verantwoordelijk dat het land de hoog¬ste kindersterfte van de voormalige Sovjet-Unie heeft: 55 per duizend (Rusland: 20 per duizend). Turkmenen hebben eveneens de laagste levensverwachting. Bijna driekwart van de bevolking is Turkmeen. Verder is er een Russische minderheid. (bron: Turkmenistan.nl)

Getallen

Hoofdstad: Ashgabat

Inwonertal: 5,1 miljoen (2007)

Bevolkingsgroei: 1,3% (2005-2015)

Oppervlakte: 488.100 km2 (dat is 14,4 x Nederland)

BBP/Capita: US$ 3.838 (2005) Dat is dus US$ 752 per inwoner per jaar. 

Belangrijkste talen: Turkmeens, Russisch

Grootste religies: Islam (89%), Oosters-Orthodox (9%).