Indonesië: fotoboek/ reisverslag over Singapore, Sumatra, Java en Bali
Deze reis in 1981 is min of meer onze huwelijksreis geweest. Nadat wij elkaar in 1980 ontmoet hadden op de reis naar Sri Lanka, India en Nepal, zijn we in de herfst van 1981 getrouwd. Deze Indonesië-reis maakten we in de zomervakantie daaraan voorafgaand. We zouden eerst naar Canada en de USA maar toen de dollar ineens heel duur werd, konden we die camper-reis kosteloos annuleren. In plaats daarvan werd het toen dus Indonesië. Mijn vrouw kende het land al maar wilde het graag weer zien en voor mij was alles hier nieuw. In 24 dagen bezochten we Singapore, Sumatra, Java en Bali. Op Sumatra logeren we op het eiland Samosir in het Tobameer, waarop we boottochten maken en we traditionele dorpen van o.a. de Bataks zien. We maken in Tomok van dichtbij een ritueel mee waarbij mensen bijdragen brengen voor een begrafenis; we zien traditionele dansen in Simanindo, we zien diverse markten, en natuurlijk genieten we van de schitterende landschappen. Op Java maakt vooral de Borobudur-tempel grote indruk en op Bali genieten we van de weelderige natuur, van een tempelfestival waar we de enige West-Europeanen zijn, en kijken we meteen de eerste dag onze ogen al uit als we een traditionele Balinese crematieplechtigheid mogen meemaken.
DE FOTO'S ZIJN GEDIGITALISEERDE DIA'S UIT 1981
IN 24 DAGEN BEZOEKEN WIJ SINGAPORE, SUMATRA, JAVA EN BALI
Deze reis is min of meer onze huwelijksreis geweest. Nadat wij elkaar in 1980 ontmoet hadden op de reis naar Sri Lanka, India en Nepal, zijn we in de herfst van 1981 getrouwd. Deze Indonesiëreis was in de zomervakantie daaraan voorafgaand. We zouden eerst naar Canada en de USA maar toen de dollar ineens heel duur werd, konden we die camperreis kosteloos annuleren. In plaats daarvan werd het toen dus Indonesië. Mijn vrouw kende het land al maar wilde het graag weer zien en voor mij was alles hier nieuw.
We maken een stadsrit door Singapore en een wandeling. Op Sumatra logeren we op het eiland Samosir in het Tobameer, waarop we boottochten maken en traditionele dorpen van o.a. de Bataks zien. We maken in Tomok van dichtbij een ritueel mee waarbij mensen bijdragen brengen voor een begrafenis; we zien traditionele dansen in Simanindo, we zien diverse markten, en natuurlijk genieten we van de schitterende landschappen.
De foto's zijn afkomstig van dia's die door mij gedigitaliseerd zijn. Indertijd nam ik tien of twaalf rolletjes diapositief film mee op reis en soms nog zwart-wit filmpjes. Op een rolletje konden 36 of soms 37, 38 kleinbeeldfoto's. Mijn vrouw maakte kleurenfoto's. Om een rolletje niet kwijt te laten raken bij een ontwikkelcentrale of waar dan ook, nam ik de eerste foto altijd van een vel papier met mijn (toenmalige) naam en adres. Hier mag mijn vrouw het papier even vasthouden...
Op deze dia staat het gebied waar wij een bezoek brachten.
SINGAPORE
vliegen met Garuda
ons hotel in Singapore 
Wij logeren in hotel Merlin aan de Beach Road. Tijdens onze eerste wandeling zien we o.a. deze Hindoetempel.
In Chinatown bezoeken we de markt. Deze eendjes vormen verse koopwaar. Ze zijn met de poten aan elkaar gebonden. Het was destijds mijn tweede reis naar een Aziatisch land en dan is Singapore nog heel westers natuurlijk, maar in Chinatown zag ik toch dingen op voedselgebied die mij vreemd voorkwamen. Sindsdien hebben we bv. in de hooglanden en bergen van Vietnam dingen gezien op dat gebied, dat wij ons over koopwaar op een markt niet gauw meer verwonderen. Wel zijn markten nog steeds voor ons een plek waar we graag komen, omdat je daar de plaatselijke bevolking ziet in zijn gewone doen, zonder toeristisch-commerciële bla-bla eromheen.
binnenstad Singapore
Een slagerij, deels op straat. De slager werkt ook deels op het trottoir. We verwonderen ons altijd weer in Aziatische landen over hoe ze dat vlees goed houden in de hitte.
Dan de verkopers rechts van schildpadden en alligatortjes; hier krijg je tenminste vers geslachte waar. Geslacht waar je bij staat. Op Bali aten we later saté van schildpad, zo bleek toen we het op hadden. Het had best gesmaakt.
In de straten is het druk. Het valt ons op dat de stad erg schoon is. Een stuk schoner dan India waar we verleden jaar waren.
Een Hindoetempeltje dat we tegenkomen op onze wandelingen.
Met de bus gaan we naar Mount Faber. Daar heb je een mooi uitzicht over de haven, de zee en de stad.
Uitzicht over de stad Singapore vanaf Mount Faber.
We bekijken ook de merkwaardige Tiger Balm Gardens, met o.a. een soort diorama's van hoe men zich de hel voorstelt. Dan gaan we nog weer te voet de stad in.
In het beroemde en chique Raffles Hotel drinken we koffie.
Vanaf de Cliffordpier zien we het waterfront en de stad. Karakteristieke sampans varen hier nog veel.
het ook toen al luxueuze vliegveld van Singapore
Sumatra, Medan, Tobameer, Samosir
We vliegen vanaf het luxe vliegveld van Singapore naar Polonia Airport van Medan op Sumatra. Vandaar rijden we meteen door over de 'plantageroute' (met rubber-, oliepalmen- en cacaobonenplantages) via Tebing Tinggi en Pemantang naar Parapat aan het Tobameer. Van daar varen we naar ons hotel.
Onderweg maken we wat stops waar we o.a. heerlijke vruchten kunnen kopen, als mangosteen, passievruchten en rambutan. Dit meisje maakt een gebaar dat ze graag een pen zou krijgen.
Dit ernstig kijkende meisje (links) verkoopt rambutans. En doerians, maar die zullen we maar niet kopen... (die stinken namelijk een uur in de wind. In de meeste hotels mag je die niet hebben.)
rubber!
Straatbeeld in Pemantang Sianter.
Openbaar vervoer.
Ons hotel Toba Beach Hotel op het eiland Samosir in het Tobameer op Sumatra.
Zonsopgang boven het meer. Ons uitzicht vanuit ons appartementje.
Batakdorpen Tomok, Ambarita en Simanindo op Samosir eiland
Vandaag gaan we met de boot het meer op en bezoeken we een aantal traditionele Batakdorpen. Dit zijn huizen in de karakteristieke architektuur van de Bataks. Tegenwoordig bedekken ze de huizen helaas met een soort blikplaten. We zien later ook nog een paar huizen met de oude, natuurlijke dakbedekking.
In Ambarita gaan we van boord. Hier een vrouw voor een grafmonument.
Traditioneel huis. De gevel is nog wel traditioneel onder de blikplaten. Mooi houtsnijwerk.//// Een vrouw die waarschijnlijk melaats is geweest, aan het werk voor haar inkomen.
Heel apart is deze oude openlucht rechtszaal. De zetels zijn uit rots gehouwen. Op een zetel zit een -gebeeldhouwde- persoon. /// Een traditioneel huis bedekt met -Hollandse?- dakpannen.
Een enorme waringin.
Batakdansen in Simanindo
Op de veranda van dit rijk versierde huis zit de gamelan, het orkest. Ervoor staat de dansgroep in klederdracht. //// Het orkest.
De os wordt gebracht.
Twee jongens dansen een schijngevecht
Verderop zien we een poppenspeler aan het werk.
interieur Detail van een gevel.
RITUEEL IN TOMOK
De toegang tot het dorp Tomok, alleen te voet bereikbaar.
Op de achtergrond onder het zeil in de dorpsstraat de rituele bijeenkomst waarbij wij mogen meekijken.
Een grote groep mensen is bij elkaar gekomen. Er zijn allerlei rituele handelingen. Het gaat naar het schijnt om het brengen van gaven voor de nabestaanden ter gelegenheid van een begrafenis later.
Een hele stoet vrouwen komt met gaven op het hoofd aan schrijden.
Overhandiging van de gaven.
Volgt een ceremonie met een soort sjaal. Beurtelings worden de mensen omkleed met de sjaal.
Helaas kunnen we niet de hele ceremonie bijwonen...
Oude koningsgraven van koning Sidabatur.
Ons uitzicht vanaf ons terrasje, over het Tobameer
Ons hotel ligt prachtig aan het meer en overal zijn uitbundig bloeiende bloemen als deze, en ook veel flamboyant en bougainville.
ik geniet van mangosteen-vruchten
Parapat, Balige en meer
We gaan met de boot over het Tobameer naar het vasteland naar Parapat.
Daar staat ons busje klaar. De dorpsvrouwen doen net de was in het meer.
Onderweg naar het zuiden. Mooie landschappen.
Een toerist doet voor hoe je op blote voeten zo'n bamboe 'ladder' tegen een Arénpalm op en af klimt.
Onderweg doen we een kleine dessa aan met nog echt heel oude huizen. De varkentjes trekken zich niets van ons aan.
Op een van de huizen zijn vruchtbaarheidssymbolen aangebracht.
En op een ander fraaie beschildering en illustraties.
De doodskist staat al klaar onder het huis. De huizen worden nog echt bewoond. Maar de vooruitgang rukt ook hier op. Ernaast staan al twee huizen in volgorde van steeds groter comfort... 't Is wel te hopen dat ondanks de vooruitgang de oude architectuur behouden blijft. Ik wou wel eens weten hoe het er hier nu, in 2011, dertig jaar later dus, uitziet.
BALIGE
Straatje in Balige. /// De 'quincaillerie', de metaalwarenwinkel van Balige.
Kramen met gedroogde visjes.
Rijst wannen.
folklore-avond in het hotel
PARAPAT
Visverkopers aan het meer.
Ook in Parapat een interessante markt.
De verse vis wordt hier opgestapeld... /// Hier kun je uiterst verse goudvis kopen. Stromend water, je moet er even bij blijven, maar dan heb je ook wat.
Het openbaar vervoer wordt efficiënt gebruikt.
Een wirwar van driepoten op de markt. Daaraan hangt de weegschaal. En nog zijn de vrouwen aan het wassen in het Tobameer.
Tobameer, Brastagi en Medan en een koningshuis
De route naar Brastagi levert wonderschone vergezichten over het Tobameer op. Hier de 'Slapende Kameel'.
Nog zo'n uitzicht.
Het huis van koning der Bataks Simalungun
Uitstekend bewaard, c.q. gerestaureerd.
De rijstschuur detail van de nok van de rijstschuur
De beroemde Sipiso Piso waterval.
Onderweg zien we dit Karo-Batakhuis. Fruitmarkt in Berastagi.
Riet koopt wat fruit en een wonderdokter probeert zijn waar aan de man te brengen door middel van Wayang poppenspel. Hij heeft een ademloos publiek.
onderweg de moskee van Medan, doorkijkje.
Nogmaals de moskee van Medan.
JAVA 1981
We beginnen onze reis in Jakarta, komend uit Medan op Sumatra.
JAKARTA
We maken een tocht door de stad en zien het Merdeka (vrijheids-) monument, het paleis van de president, China Town Glodok, en een stuk van de oude stad waar de 'Hollandse' invloeden nog merkbaar zijn.
Hollandse invloeden zoals deze ophaalbrug...
...en de vele fietsen...
...maar minder Hollands is dan dat onder deze brug diverse families hun woning hebben. Het dak zal niet gauw lekken, maar gezond wonen is het toch niet.
In de oude haven zien we de nog met zeilen varende Makassarschoeners die hardhout vervoeren. Dat wordt met de hand gelost: lopend over een zwiepende smalle balk met een loodzware balk op de schouder. Deze mensen moet je niet in de weg lopen.
Maar het is een mooi gezicht, al die schoeners op een rij. Dragers lopen met zwiepende zware balken op de rug over een smalle loopplank om de boten te lossen.
Overal wonen hier mensen. Ook op plaatsen waar dat onmogelijk schijnt, zoals op de rand van het water of erboven.
Ook op deze boten wonen mensen. Met loopbruggen zijn ze bereikbaar.
Dat het water hier zwaar vervuild is en stinkt, is geen wonder als mensen er rechtstreeks hun behoeften in doen, Maar je moet wat, denkt dit kind.
We zijn hier bij de Pasar Ikan, de vismarkt. Daar zijn uiteraard ook verkoopsters van verse vis. De zware regen heeft het allemaal nog viezer gemaakt dan 'normaal'. Wat een verschil met Singapore; daar kon je 'van de straat eten'.
Ook deze vismarkt doet nog wat 'Hollands' aan, met die dakpannen.
Het verkeer lang ons hotel Sahid Jaya in Jakarta is nog niet echt hectisch in 1981. Maar voor die tijd...
BOGOR
Het paleis in Bogor. Hier zetelde vroeger de Nederlandse gouverneur.
Het paleis staat in een ware tropische lusthof, een park waarin je heerlijk kunt wandelen. Er staan uiteraard allerlei exotische bomen, waaronder deze met enorme lianen eraan.
In een bomengroep hangt een grote groep Kalongs, 'vliegende honden'. Heel grote vleermuizen, zoals dit exemplaar.
Een palmenlaan op Bogor. Riet tussen enorme boomwortels.
Er is een mooie vijver met naast bloeiende lelies de grote bladeren van de Victoria Regina.
Op tal van plaatsen in Indonesië zien we de "vliegende honden", de reuzenvleermuizen, hier 'kalongs' geheten.
De cactus- en succulentenafdeling.
PUNCAKPAS EN NAAR BANDUNG
Op de Puncakpas wordt thee verbouwd. We kijken hoe dat gaat.
Een theeplukster aan het werk.
Weids uitzicht op de Puncakpas. Allemaal theeplantages, wat je hier ziet.
Uitzicht onderweg naar Bandung.
Stops onderweg voor foto's of een verse kokosnoot om leeg te drinken. Zo'n karbouw moet wel oersterk zijn...
We bezoeken een maker van Wayang Golek poppen. Dat zijn poppen die 'volume hebben', die gebruikt worden op de markt of zo. In het fotoboek Sumatra zie je ook een voorbeeld daarvan. De Wayang Kulit poppen hebben daarentegen geen volume, ze zijn plat. Gesneden uit bv. leer en vaak mooi beschilderd. Deze poppen worden gebruikt voor het schimmenspel. Zie verderop!
Een aantal Wayang Golek poppen in verschillende stadia van afwerking.
De hele dessa loopt uit als wij een bezoekje brengen aan het dorp in de buurt van Bandung.
Een dessabewoner laat zien hoe je tegen een palmboom oploopt (ik kan het niet beter omschrijven) en de vruchten ervan kapt. Een vrolijk kind uit de dessa.
Bij een wandeling door de omgeving moeten we ook over smalle bamboebrugjes.
MUZIEKSCHOLEN IN BANDUNG
In de buurt van Bandung bezoeken we een muziekschool, waar de leerlingen leren de traditionele muziekinstrumenten van de gamelan te bespelen en ook de folkloristische dansen worden onderwezen.
Op de voorgrond links is de erbij behorende Wayangspeler actief met een Wayang Golek pop.
Dansles
Het schoolplein tegenover ons hotel Pangehar Bandung.
Pak Ujo Angklung Muziekschool
Hij bestaat nog steeds, zie ik op het net, deze bijzondere muziekschool. Wij bezochten hem ook in 1981.
Ook hier een Wayangspeler.
De kleine en .... grote instrumenten van het Angklung orkest
De jonge Legong danseres steelt de harten van het publiek, net als veel andere kinderen trouwens. De Legong danseres, nu met masker
Het complete orkest met Pak Ujo ervoor.
TANGKUBAN PARAHU
ook wel: Perahu. Letterlijk: de 'omgekeerde prauw'. Een van de actieve vulkanen van Indonesia.
De krater van de Tangkuban Parahu, 30 km ten noorden van Bandung.
Het is een eind lopen. Hier naar een andere krater. Het is een indrukwekkende omgeving. Hier braakt de aarde zijn stinkende 'ingewanden' naar buiten.
Hier kunnen we in de krater afdalen, tot we het kokende water aan onze voeten hebben en de stank van rotte eieren de lucht bezwangert.
De geyser. Een kleintje vergeleken met die ik in Yellowstone USA zag, maar toch ook hier: indrukwekkend. Het geeft een 'unheimisch' gevoel, dat de aardkorst waarop je loopt, hier maar zo dun is, kennelijk. Ongeveer twee jaar na ons bezoek is in 1983 de vulkaan tot uitbarsting gekomen. Hij is 2084 m hoog. ///// Riet met camera tussen de zwavel en andere hete stenen.
Bijkomend voordeel van vulkanische activiteit is dat er heetwaterbronnen zijn in de omgeving. Hier die in Ciater. Sommige baden zijn echt zo heet dat je er nauwelijks in wilt.
Ook een raar idee: het hete water wordt gewoon via een slootje aangevoerd. De vulkaan op de achtergrond
De 'Jalan Braga' in Bandung.
DOOR DE PREANGER NAAR YOGYAKARTA
Prachtig gelegen felgroene sawah's, deels in terrasvorm.
Een paard en wagen op het platteland.
Fietsende schoolkinderen in een dessa onderweg.
RIJSTOOGST
We zien vanuit de bus veel agrarische activiteit. Rijstoogst is daar een voorbeeld van, maar ook het planten van rijst, want er zijn meer oogsten per jaar.
Oogstende vrouwen.
Ter plaatse wordt de rijst gedorst.
Onze gids laat zien hoe je rijst draagt met een juk.
De gamelan van de Kraton in Yogya.
Een zaal met bijzondere pilaren in de Kraton, het paleis van de sultan. Sultan Hamengkubuwono woont er nog steeds. /////////// muziekinstrument (gamelan)
Detail van een hek in de Kraton.
Vijf mannen onder de waringin, ook in de Kraton.
Wayang Kulit
Zagen we eerder een maker van Wayang Golek, dit is een ambachtsman die Wayang Kulit maakt. De poppen die gebruikt worden in het Javaanse schimmenspel.
Hier een demonstratie van het Wayangspel. Tussen een scherm en een (olie)lamp beweegt de dalang, de speler, de pop, zodat aan de andere kant van het scherm de schaduw te zien is.
Dat ziet er dan zo uit. Je moet kenner van de verhalen zijn om er iets van te begrijpen. Het Indonesische publiek is kenner van de Indiase heldendichten Ramayana en Mahabharata en geniet hier van.
Nog meer knap handwerk zien wij. Hier is een batikster bezig. Batikken is een arbeidsintensieve manier van verven en bewerken van stof, met behulp van was en kleurstoffen. Dit had Riets bijzondere belangstelling.
De resultaten zijn vaak prachtig.
Yogya is ook beroemd om zijn zilverbewerkers. Hier zijn er een paar bezig (Kota Gede). Hier kochten wij twee ringen die we nog altijd gebruiken als onze trouwring.
Trouwens, ook de kaarten voor de uitnodiging voor onze bruiloftsreceptie kochten we in Yogya. Een straatverkoper deed er de deal van zijn maand of jaar mee, denk ik. Hij had niet zoveel kaarten op voorraad als wij wensten, leuke, stuk voor stuk met de hand gemaakte aquarelletjes. Maar hij kon ze de volgende dag wel leveren, zei hij... Inderdaad stond hij de volgende dag op de afgesproken plaats met voldoende kaarten. Thuis verwerkten we ze tot een unieke uitnodiging. We hebben er nog steeds een paar van bewaard.
Foto rechts: Ons hotel in Yogyakarta, het Ambarrukmo Sheraton Hotel.
Voor het hotel stond altijd een lange rij becaks.
Riet in een becak voor een rit naar het centrum van Yogya.
Het centrum.
De BOROBUDUR
De Borobudur is een enorm Boeddhistisch tempelcomplex van 123 bij 123 meter in de buurt van Yogya en de actieve vulkaan Merapi.
Ook al ben je er op tijd, het is er toch al druk. Ook in ons geval was dat zo. Toch kon ik aardig wat foto's maken zonder van die hinderlijke toeristen erop, waar ik er zelf ook een van ben, natuurlijk...
Een stoepa met de bergen op de achtergrond. Binnenin de stoepa staat een beeld van Boeddha. Als je dat aanraakt, word je begiftigd met het eeuwige geluk. Dat zegt het lokale bijgeloof, niet het Boeddhisme.
Dit is dan zo'n Boeddha in een stoepa. De restauratie was nog niet afgesloten en het onderhoud gaat altijd door...
De fraai bewerkte rand van de grote stoepa.
De omgeving is mooi. Achter de dode boom de actieve vulkaan Merapi. Hij lijkt dreigend dicht bij.
Lopend langs de verschillende stadia van het bouwwerk (telkens kun je weer hoger) zie je veel reliëfs.
Dit is een detail van dit reliëf. Door een prachtig bewerkte poort kom je via een trap op het volgende stadium.
Dit is een voorstelling van Boeddha onder de heilige Bodi boom. Vanuit het kikkerperspectief kijk ik op tegen dit majestueuze bouwwerk.
MENDUT EN PAWON
Minder bekende en minder grootse tempels, maar toch een bezoek waard.
Tempeltje van Mendut. Wij mochten hier het huis bekijken van een suikermaker.
Het interieur is netjes maar armoedig, althans in onze ogen. In ieder geval zeer eenvoudig.
Een eerbiedwaardige waringin bij Pawon.
De tempel van Pawon.
De Boeddha in het interieur. ///// De omloop van de tempel.
We eten soms in eenvoudige restaurantjes; heerlijk eten en een zeer vriendelijke bediening. Zoals hier tegenover ons dure Sheraton hotel in Yogya, in restaurantje Jawa Timur of kortweg Jatim.
En dan is er weer een dag voorbij in de Gordel van Smaragd.
PRAMBANAN TEMPEL
Een heel anderssoortig bouwwerk dan de Borobudur, maar toch ook heel bijzonder.
(Detail van) een mooi reliëf.
Ook stoepa's maar dan anders.
Reliëf voorstellend een verhaal uit de Ramayana, over Hanuman, de apenkoning. 's Avonds zouden wij in deze tempel een voorstelling van een klassiek Javaans ballet zien over de Ramayana.
Beeld boven een poort.
Nog een paar landelijke plaatjes als afscheid van het bijzondere eiland Java.
Garuda brengt ons naar het eiland Bali
FOTOBOEK EN REISVERSLAG BALI INDONESIA 1981
HET LAATSTE DEEL VAN HET REISVERSLAG VAN DE REIS DOOR SINGAPORE, SUMATRA, JAVA EN BALI IN ZOMER 1981
DE FOTO'S ZIJN GEDIGITALISEERDE DIA'S UIT 1981
Na de reis door Java arriveren we per vliegtuig vanuit Yogyakarta op Bali in Denpassar. We logeren deze week op Bali in Hotel Bali Beach Intercontinental in Sanur. We betrekken daar een bungalow in een prachtig aangelegd park. Voor het ontbijt moeten we naar het hoofdgebouw. Dat is dan een plezierige, zij het korte wandeling. Het hotel ligt heel dicht bij het strand aan de oostkant, waar dus 's ochtends de zon boven zee opkomt.
Op Bali zien we ongeveer al de bekendste en beroemdste tempels, de mooiste landschappen, we maken diverse dansvoorstellingen mee, en twee heel bijzondere dingen: een crematieplechtigheid in Denpassar en een tempelfestival op het eilandje Serangan. Van deze laatste twee gebeurtenissen staan hierna uitgebreide fotoreportages.
Crematieplechtigheid in Denpassar
In Denpassar vallen we met de neus in de boter, oneerbiedig gezegd, want net de middag van onze aankomst is er een grote crematieplechtigheid. Zo'n plechtigheid is iets totaal anders dan bij ons. Het gaat hier gepaard met show, theater, lawaai, indringende muziek, verkeerschaos, enfin, noem het maar. Het is dan ook niet onkies om er foto's van te maken. De stoet maakt op straat zoveel 'misbaar' en 'theater' dat foto's maken daarbij vergeleken heel decent is...
Voor de Balinees is de dood een soort rite de passage, een overgangsrite, waarbij het lichaam teruggegeven wordt aan de elementen en waarbij het ene deel van de cyclus overgaat in het andere.
De crematietoren. Deze is van tevoren klaar gemaakt en versierd met veel goudpapier, slingers en andere versieringen. De toren is vastgemaakt op een bamboegeraamte, dat straks op de schouders van de dragers gaat. Het lijk wordt in een kist bovenin de toren geplaatst voor de tocht van het huis naar de crematieplaats. Op de voorgrond enkele kunstig gevlochten offertjes. Daarnaast de stier; hier wordt op de crematieplaats het lijk in geschoven. De rug van de stier kan er daartoe af. Ook de stier staat op een bamboe draagconstructie. De stier zal verbrand worden, de toren niet.
Bovenin de toren (min of meer achter het gordijn) is een soort matras gelegd; daarop komt de kist./// De stier is fraai versierd. Met een dergelijke plechtigheid is veel geld gemoeid.
In het huis van de overledene staat de kist, achter de kransen. ////////// Detail van het bovendeel van de toren. Hier is heel veel werk en aandacht aan besteed. De hoogte van de torens is tegenwoordig door de gemeente gelimiteerd in verband met de elektriciteitsdraden die over de straten zijn gespannen.
Overal om de toren en de stier liggen prachtig gevlochten offertjes. Ze worden mee verbrand. /// Vrouwen komen door de straten aanlopen met offers op hun hoofd.
Steeds meer vrouwen komen er.
Ze trekken veel bekijks bij het publiek waaronder veel toeristen.
Een meisje arriveert in een draagstoel.
De stoet gaat op weg. Bij elk kruispunt wordt de toren met daarin nu het lijk verschillende kanten op bewogen en worden er schijnbewegingen mee gemaakt, om ervoor te zorgen dat de geest van de overledene niet terug kan naar het huis, waar hij nu immers niet meer thuis hoort, en misschien ook om boze geesten op een dwaalspoor te brengen. Het dragen gaat met veel geroep en kreten en lawaai gepaard.
Het is een chaos, om niet oneerbiedig te zeggen 'een gekkenhuis'. Schrik niet van de swastika op het gele schild, het 'hakenkruis', want dat is niet het ons bekende en verfoeide hakenkruis, maar het Hindoe symbool voor voorspoed en geluk. /// De stoet wordt begeleid door een heilige draagbare gamelan. Dit orkest brengt door merg en been dringende, dreunende klanken voort.
Zelfs de zwaarste instrumenten zijn van de partij. Als je dit nooit hebt meegemaakt, kun je je van dit gebeuren eigenlijk geen voorstelling maken. De stier volgt na de toren. Ook dit beest wordt met veel 'misbaar', duwen en trekken en schreeuwen voortbewogen. Let op de sjaals om de hals, staart en.... ook een om de kloten van de stier! Het dragen van stier en toren is mannenwerk.
We zijn aangekomen op het crematieterrein. Links achter de meisjes op de draagstoelen.
Nu wordt de kist vanuit de toren overgebracht naar de stier en daarin gestopt.
De hele ceremonie duurt uren, overigens. Denk niet dat het allemaal even vlot achter elkaar gaat. Alles is mannenwerk... De vrouwen en oudere mannen en de gamelanorkestleden zitten op een heuveltje te wachten.
Eindelijk vat de stier vlam. Eronder is veel brandbaar materiaal gelegd. Met blikplaten die ze ertegenaan zetten, zorgen de mannen ervoor dat het vuur niet te veel uitwaaiert maar vooral de romp met daarin het lijk verteert.
Nu is de kloten van de stier goed zichtbaar... Het vuur wordt goed heet gehouden.
Uiteindelijk zal alles verbrand zijn. De as wordt verzameld en waarschijnlijk op het strand in de zee uitgestrooid, waarna het lichaam geheel aan de elementen is terug gegeven.
Barongdans en meer
We wonen deze week op Bali in een fraaie bungalow, behorend bij een groot hotelcomplex, vlak bij het strand en als we het rif een eind oplopen -als het eb is kan dat- dan kunnen we boven het eiland de zon onder zien gaan. En er is altijd wat te zien aan koraal, schelpen, zeesterren.
Barongdans
We bezoeken het huis van een 'aanzienlijke', een rijke burger. Op de binnenplaats diverse offerplaatsen en altaren en beelden.
Op deze heerlijke binnenplaats wordt de show opgevoerd.
Hier mogen wij de Barongdans meemaken. Het Barongmasker en pak staat nu nog onder een afdak.
Uniek kijkje achter de schermen: de dansers en danseressen maken zich klaar.
De Barong komt op door een poortje. De voorstelling begint!
De Hindoe apengod Hanuman, een karakter uit het beroemde Indiase Ramayana-epos. De Balinese dansen zijn vaak op verhalen uit dit epos gebaseerd.
Twee van de prachtige danseressen
Legongdanseressen.
Dit is het meisje dat je net in de schminkkamer zag... Deze danseressen bewegen zich met een bijna onvoorstelbare gratie. Jaren les en uiterste lichaamscontrole liggen hieraan ten grondslag.
De heks Rangda
Rangda is inderdaad schrikwekkend...
Krisdansers dreigen zich het leven te nemen. Gelukkig komt het niet zo ver.
Dit is het huis van een minder rijk bedeelde. Nog niet onaardig, toch? We zien een demonstratie van een hanengevecht, hier heel populair. Gelukkig is het niet echt...
De keuken is in een apart 'huisje' ondergebracht. Hier een vrouw bezig met het bereiden van de maaltijd.
De godenbeelden krijgen een 'schort' voor en de opstaande bamboes met versiering hebben ook religieuze bedoelingen. Je ziet ze overal op Bali. Net als trouwens de kleine gevlochten offertjes. Ze kunnen bij voorbeeld zomaar op de stoep bij een druk kruispunt liggen. Re: Nog zo'n fraaie woning. Aan de straatkant lijkt het niet veel maar eenmaal binnen zijn het lusthoven.
Altaar in de tuin.
Gunung Batur, Gunung Agung, Tampaksiring, Bukit Jambul en Besakih
Gunung Agung hult zich in de loop van de dag vaak in wolken.
We gaan naar het bergdorp Kintamani. Van hieruit kun je de werkende vulkanen van Bali goed bekijken. Dit is Gunung Batur, een van de actieve vulkanen op Bali. Je ziet de achtereenvolgende kraters van beneden rechts naar boven.
Hier zie je de kraters nog beter. 't Ziet er dreigend uit, vind ik.
Fraai uitzicht op het Baturmeer.
Op diverse plaatsen op Bali zijn fraai aangelegde terras-sawah's te zien. Maar ook de vlakke sawah's zijn mooi om te zien.
Fraaie rijstvelden bij Ubud.
Een eendenhoeder. De eenden worden overdag in de rijstvelden losgelaten om te fourageren. Tegen de avond gaan ze terug naar het dorp. Ze lopen dan achter de oranje vlag aan de lange stok aan, die de hoeder in de hand heeft.
Terrassen bij Bukit Jabul.
De "Moedertempel" bij Besakih
Bij tempels zitten vaak vrouwen die mooie offertjes vlechten. Die kun je kopen en gebruiken in de tempel. Wij kopen wel eens een paar mooie gewoon omdat ze zo kunstzinnig zijn gemaakt.
Onze bungalow in de avond
's Avonds lopen we vaak nog even naar het strand om daar de zon onder te zien gaan.
Het rif en het strand bij Sanur
's Morgens vroeg op loont, want de zonsopkomst bij Sanur is overweldigend.
Bij eb kun je ver wandelen over het koraalrif. Er is voor verzamelaars en fotografen altijd wat te snaaien en te zien. Mooie koraalvormen, zeesterren, visjes.
's Ochtends heel vroeg zijn er geen toeristen, alleen de plaatselijke bevolking probeert wat te vangen op het rif.
In het kristalheldere water in de poeltjes op het rif leeft en groeit van alles.
Ook mooie stukken losgeslagen koraal liggen er zomaar voor je voeten.
Dit lijken net hersenen. Of ingewanden... Het zijn steenharde koralen of zoiets.
Zeester en zee-egel.
Een inlandse jongen heeft een 'helikoptervis' gevangen. Trots laat hij die aan ons zien. De vis heeft een merkwaardig stompe kop met twee horentjes en bovenop een vinnetje dat ronddraait als helikopterwieken. Het zal overigens wel niet de officiële naam zijn. Onze adviezen om de vis terug in het water te zetten, worden niet goed begrepen, vrees ik.
In de tuin, liever het park, bij onze bungalow staan mooie waterlelies. //// Boeren in de omgeving, bezig met het planten van de bibit, de jonge rijstplantjes.
Rijstoogst. Omdat er geen duidelijke seizoenen zijn, gaat het oogsten en planten gelijk op. Meisje met enkele rijsthalmen.
We maken diverse excursies buiten de groep om met z'n tweeën. Een auto met chauffeur huren voor een dag kost je niet de kop. (Althans in 1981 was dat zo!). Op een van onze tochtjes zien we bij Sangeh (het Heilige Apenbos) deze apenfamilie.
Mengwi en Tanah Lot
De toegangspoort tot de tempel van Mengwi. /// Heel veel torentjes met veel verdiepingen op het tempelcomplex. Het beeld op de voorgrond heeft bloemetjes achter het oor gestoken gekregen...
Detail van een reliëf. Het stelt een Rangdakop voor. Rangda is de heks in de Ramayanaverhalen.
Zomaar op een muurtje een eenvoudig maar sierlijk offertje. Op Bali vind je op talloze plekken offers en offertjes. Bij het stoplicht, op de rand van het zwembad in de hoteltuin, ... overal.
Tanah Lot. Omdat wij nooit de zon boven zee kunnen zien ondergaan, gaan we tegen de avond naar Tanah Lot, om twee vliegen in een klap te slaan. Tanah Lot is mooi, maar de fraaie zonsondergang gaat net die avond niet door, door te veel bewolking.
Tanah Lot in een tempeltje dat op een rots voor de kust staat, en die rots is alleen met eb te bereiken.
Je moet dan wel over rotsen om er te komen.//// Dit rotsen zijn soms knap glibberig door de wieren.
Kecakdans of apendans
Iedere toerist die op Bali komt, moet deze dans zien. De lokale bevolking showt hem enthousiast. Op hun brommertje komen ze aanscheuren en even later staan ze te acteren. Het is een vrolijke boel.
Er zijn ook charmante Legong danseresjes.
Tempelfestival op het eiland Serangan, de weg er naartoe
We vernemen dat er op het eiland Serangan een tempelfestival gehouden wordt. We besluiten ons aan te sluiten bij de stoet van mensen die allemaal op weg gaan. Eerst met een taxi over de weg. Dan wadend door de modder van het magrovebos. (De dia was dermate verkleurd dat ik hem in zwart-wit presenteer).
Door een geul in het magrovebos lopen de pelgrims met hun offergaven op het hoofd. De dia is eigenlijk mislukt, heel sterk overbelicht. Dat overkwam me eigenlijk nooit, maar nu net wel. Met wat bewerken komt er toch nog iets uit, al is hij niet mooi...
Het magrovebos staat alleen bij eb 'droog'. Het is een vieze modder die tussen je tenen krult. Ik houd er absoluut niet van, maar heb het er maar voor over... Riet loopt een eind voor mij. Die is minder bang. Hier is net weer een diepere geul.
Het mangrovebos langs de geul waardoor we lopen
Als ik zie waar ik eigenlijk in loop, bekruipt mij afgrijzen. Talloze krabbetjes met scherpe scharen weet ik kennelijk toch te ontwijken. Gelukkig.
Schippers hebben hun klanten al snel in de gaten. Als we het magrovebos door zijn, komt er nog een dieper stuk water. We kiezen voor een boot. Er zijn er meer die met de boot gaan. Hier komen we aan op het strand van Serangan. Een niet aflatende stroom mensen trekt naar het eilandje Serangan.
Op internet lees ik dat deze taferelen voorgoed verleden tijd zijn omdat er een brug gebouwd is naar het 'schildpaddeneiland' Serangan. Dat is toch wel jammer. Gelukkig hebben we deze foto's dan nog.
Het tempelfeest op Serangan
Bij de tempel op het eiland komt iedereen samen. Het is er een drukte van belang.
Nu moeten de offers afgegeven worden bij de tempeldienst en moeten de goden aanbeden worden. Iedereen wacht rustig op zijn beurt om erbij te kunnen.
Het is moeilijk om foto's te maken in de drukte. ik wil me ook niet op de voorgrond werken. Ik ben hier maar belangstellende bezoeker. Overigens zijn er behalve Riet en ik nauwelijks witte mensen. Het is voor ons een van de hoogtepunten van deze reis. Zo dicht zijn we nog niet tussen de gewone mensen geweest op deze reis door Indonesia. Dit is ook voor de Balinezen een Gebeurtenis, een hoogtepunt in hun religieuze leven.
Elke bezoeker die dat wil, krijgt een paar druppels heilig water op zich gesprenkeld door deze tempeldienares.
Offerende mensen.
Mensen buiten de tempelmuren in gebed. Niet iedereen kan binnen door de enorme drukte.
Mensen in gebed voor de godenbeelden rechts (met de geblokte doekjes voor). Op de grond allemaal offers.
Voor de kinderen is het denk ik een spannend uitje.
Een indruk van de drukte.
Na de offerdienst zoeken mensen de schaduw op en picknicken in het gras.
Aan het eind van de dag trekken de mensen weer in drommen terug naar het vasteland.
Wij gaan terug naar onze bungalow op Bali Beach Intercontinental in Sanur in het prachtige park bij het hotel. Een paar laatste indrukken.
EINDE VAN HET REISVERSLAG / FOTOBOEK VAN INDONESIA 1981