BOEKEN en films over Iran

Eerst noem ik de boeken die we lazen waren, in willekeurige volgorde (bij de eerste vier was het voor ons herlezen). 

Daarna noem ik nog de boeken die onze reisleider Claudia ons aanbeval en enkele films/ documentaires.

Kader Abdolah: Het huis van de moskee

Kader Abdolah: De koning

Kader Abdolah; Spijkerschrift

F. Springer: Teheran, een zwanezang

Thomas Erdbrink: Onze man in Teheran en  
idem: Gelukkig nog steeds onze man in Teheran

Kristina Paltén: Alleen in Iran

Eefje Blankevoort: Stiekem kan hier alles

Van haar hand is ook het instructieve boekje Te gast in Iran, in de serie Te gast in…

en meer 

Kader Abdolah: Het huis van de moskee

Het boek gaat over een familie in Iran, die eeuwenlang het beheer van de moskee heeft gehad. Nu is die beheerder Aga Djan, zijn familie en de imam Alsaberi met zijn familie. Ze wonen in een groot en wat mysterieus huis naast de moskee. Aga is tevens gerespecteerd hoofd van de aangebouwde bazaar. Het leven is er goed, de mensen kennen elkaar en er is wederzijds respect. Dat alles verandert met de komst van een jonge aankomende imam: Galgal. Deze man trouwt met de dochter van Aga Djan. Langzaam maar met onvermijdbare zekerheid verandert de samenleving in het vredige dorp. Er wordt gesproken van grote veranderingen. De sjah raakt uiteindelijk zijn rijk kwijt, opstandelingen vechten niet alleen tegen de sjah en zijn kliek maar ook tegen elkaar. De volgelingen van Khomeini weten de revolutie te kapen met grof geweld tegen andersdenkenden. Galgal speelt hierin als handlanger van Khomeini een valse rol. De executie van Djawad, de zoon van Aga Djan, die in het ‘linkse’ verzet tegen de sjah zat, doet Aga Djan’s wereld instorten. Het gezag dat hij had in het dorp en in de bazaar is afgebrokkeld. Hij voelt zich verraden door iedereen. De wereld zal nooit meer zijn zoals ze eens was.
Het boek leest gemakkelijk, is soms zelfs spannend. Het geeft mooi de sfeer van het oude Iran / Perzië met als tegenstelling de chaos en het geweld van de revolutie. Als voorbereiding op een reis naar Iran zeer aan te bevelen.

Kader Abdolah: De koning

Korte inhoud: we lezen over het bewind van sjah Naser die Perzië aan het eind van de negentiende eeuw staatkundig, maatschappelijk en economisch naar een nieuwe tijd moet begeleiden. De sjah is erg behoudend en bovendien zeer onzeker. Goede ontwikkelingen die er wel zijn, komen voor rekening van zijn vizier Mirza Kabir, een harde werker die, anders dan de sjah zelf, beschikt over kennis, contacten en tact. De koning staat bol van de conflicten. Perzië is verwikkeld in een strijd met grootmachten Rusland, Engeland en Frankrijk, die elk hun eigen belangen proberen veilig te stellen. Bijna vermakelijk is de beschrijving van het aanleggen van een telegrafienetwerk. Net als overigens het bezoek van de sjah aan Europa. Het land zelf zucht onder de willekeur van de sjah en roept om staatkundige vernieuwing, democratie. Aan het hof groeit de rivaliteit tussen de sjah en zijn getrouwen en de vizier en zijn aanhangers. De sfeer is uiterst explosief, het kan niet anders of er vallen doden. De sjah laat de sympathieke grootvizier in zijn paleis vermoorden, maar zal daar later spijt van krijgen. Naarmate de sociale onrust toeneemt, wordt de sjah onberekenbaarder. Hij geeft opdracht zijn tegenstanders uit te moorden. Uiteindelijk zijn er alleen verliezers. De sjah raakt zijn rijke leven en privileges kwijt, zijn land uiteindelijk. Het volk blijft verweesd en in grote verwarring achter.

Kader Abdolah; Spijkerschrift

Bij het lezen van Abdolah denk ik aan een beeldende maar wel enigszins plechtstatige stijl. Zijn boeken zijn gemakkelijk te lezen en zeker om een beeld te krijgen van het (vrij recente) verleden van Iran zijn zijn boeken heel geschikt. Hij schrijft immers altijd over zijn geboorteland. In dit boek verbindt hij het vroegere verleden met waarschijnlijk zijn eigen ervaringen uit de islamitische revolutie.
‘Aga Akbar leeft rond 1921 en wordt doofstom geboren in een afgelegen bergdorp bij de grens met Rusland, waar geen spoor van de moderne wereld te vinden is, 'Geen fiets. Geen naaimachine'. Hij is de zoon van een eenvoudige boerenvrouw en een kasteelheer. Na de dood van zijn moeder wordt hij door zijn oom opgevoed en meegenomen naar een grot waar op een muur een verhaal in spijkerschrift staat. Op een ezel staand schrijft Aga Akbar dit verhaal over. Zo leert hij niet normaal lezen en schrijven, hij kent slechts dat oeroude niet te ontcijferen schrift.

1921 was het jaar waarin Reza Khan een staatsgreep leidde en zichzelf uitriep tot de nieuwe koning van Perzië. De alwetende verteller beschrijft hoe de vader van de laatste sjah van Iran het land in een modern westers georiënteerde natie wilde veranderen. Kader Abdolah begint zijn verhaal op een sprookjestoon en vertelt hoe de dictator het land in een rap tempo moderniseerde zonder rekening te houden met het geloof en de wensen van de burgers -zoals dat een dictator betaamt. Aga Akbar weet niets van al die veranderingen en wordt tapijtknoper. Er wordt een vrouw voor hem gevonden die de Hollandse naam Tine draagt en zij baart een zoon die Ismaiel genoemd wordt.

Deze Ismaiel neemt op een totaal onverwacht moment het verhaal van de alwetende verteller over. De perspectiefwisseling wordt ingeluid met de beroemde zin uit de Max Havelaar van Multatuli: ,,Ik ben makelaar in koffie, en woon op de Lauriergracht No. 37'. Ismaiel zegt dat er overeenkomsten zijn met de Max Havelaar en zijn eigen verhaal, omdat hij een pak aantekeningen van zijn vader heeft ontvangen. Deze notities in spijkerschrift van zijn vader wil hij 'zichtbaar' maken. Ismaiel woont niet op de Lauriergracht, maar op Nieuwgracht No. 21, in de polder. Hij is een alter ego van de ik-figuren en van Bolfazl uit de verhalen en vorige roman van Abdolah, hij is een balling die probeert te wortelen in de drassige Hollandse grond.

Hoewel hij de notities van zijn vader zichtbaar wil maken, vertelt hij zijn eigen levensverhaal. Als Ismaiel in Teheran gaat studeren, wordt hij actief in een ondergrondse beweging. Gaandeweg wordt de toon grimmiger en minder sprookjesachtig. Intussen komen de geestelijken in opstand en wordt er een revolutie ontketend. Als Khomeini de macht overneemt, kiest Ismaiels partij voor een half legaal bestaan, deels in het seculiere verzet. Ismaiel zit in de redactie van de partijkrant. Een van de aangrijpendste passages uit het boek is hoe hij zich vlak voor zijn definitieve vlucht probeert te ontdoen van de stencilmachine die op zijn kamer stond. Het verhaal eindigt opnieuw op een sprookjestoon, in de grot waar Aga Akbar ooit het spijkerschrift overschreef. Abdolah heeft de cirkel rond willen maken, het onuitsprekelijke willen vertellen.’ (bron:Trouw, 15 april 2000)

F. Springer: Teheran, een zwanezang

Een al wat ouder boek (uit 1991). Het is, in tegenstelling tot de lange novelles van Springer, geschreven in een wat wijdlopige stijl. Toch geeft het boek wel een aardig beeld van de aanloop naar en de chaos en ontreddering in de eerste dagen van de islamitische revolutie.
Deze roman speelt zich voornamelijk af in Teheran in de winter van 1978-'79. De ik-figuur, Toby, een Engelse broodschrijver van Nederlandse afkomst, produceert oppervlakkig samengeflanste biografieën. Hij krijgt de opdracht een biografie te schrijven van de Sjah van Perzië en zijn familie. Als dat werk is voltooid, heeft de Sjah het land verlaten en is Khomeini gearriveerd. Toby's verliefdheid op zijn secretaresse heeft zijn boek ongunstig beïnvloed; dat maakt een eind aan zijn schrijverscarrière (tweede deel van de titel). Hij heeft ondertussen wel goed werk verricht samen met de Nederlandse consul door o.a. een paar mensen met gevaar voor eigen leven het land uit te smokkelen. Springer beschrijft ironisch het wereldje van diplomaten en andere buitenlanders in een vreemd land. De karakterschets van de ambassadeur is soms hilarisch. Gaandeweg roept hij, ondanks de fragmentarische opbouw van zijn roman, een zekere spanning en zelfs emotie op.
(bron: Biblion recensie, J.G.W. Gielen)

Thomas Erdbrink: Onze man in Teheran en

idem: Gelukkig nog steeds onze man in Teheran

Wie de tv-documentaires kent, zal misschien wat teleurgesteld zijn, zeker over het tweede boekje. Ik was dat tenminste wel. Had ik van de documentaires genoten en veel geleerd over het dagelijks leven in modern Iran, de boekjes vond ik nogal oppervlakkig. Het tweede gaat ook vooral over zijn bestaan als correspondent en minder over het land zelf.

Kristina Paltén: Alleen in Iran

Dit boek schreef Paltén over haar eigen leven. We lezen over een Zweedse vrouw die thuis wat is vastgelopen en besluit haar leven drastisch om te gooien. Ze gaat hardlopen. Niet zomaar een paar rondjes maar marathons. En liefst tochten van elke dag tientallen kilometers. Het is een nogal persoonlijk boek, nogal vrouwelijk ook, als ik dat zo mag stellen. Het gaat nogal vaak over haar gevoelens en haar angsten. De tweede helft wordt voor de aspirant-reiziger naar Iran interessant, want daar gaat het over de uitdaging die Paltén zich heeft gesteld: 1840 km lopen langs de Iraanse Kaspische zeekust in 59 dagen. Let wel, met een kinderwagen vol spullen bij zich waaronder een kampeertentje. Die tent en het eten zal ze nauwelijks gebruiken, want overal onderweg wordt ze onthaald op logies, maaltijden, bijeenkomsten. Ze krijgt geschenken, die de wagen alleen maar voller maken. De lezer maakt de tocht bijna live mee. Je wordt met Kristina geroerd door het meeleven en de onbaatzuchtige vriendelijkheid van de inwoners. Maar we maken ook kennis met de donkere kant van het regime en zijn dienaars.

Ik heb niets met hardlopen, maar ik vond het boek toch leuk om te lezen, zeker als achtergrond voor een bezoek aan Iran. Ook al bezochten wij een heel ander deel van het immense land, je krijgt een goed beeld van de sfeer in het land en van de bevolking.

Eefje Blankevoort: Stiekem kan hier alles

Blankevoort is historicus en journalist. Dat is te merken in haar boek Stiekem kan hier alles. Het is een doorwrocht verhaal, persoonlijk (bij voorbeeld over haar seksuele voorkeur) maar dat weet ze dan wel in relatie tot haar onderwerp te houden, maar vooral met veel ‘inside’ informatie over het land en zijn bewoners. Ze studeerde cum laude af met haar onderzoek naar propagandakunst in Iran. In het boek schrijft ze over dat onderzoek dat ze ter plaatse in vooral Teheran deed. Ze verkeert daarvoor geregeld in het museum voor de martelaren. Ze kreeg hiermee een indringend beeld van de dubbelhartigheid en schijnheiligheid van het regime. Dat beeld weet ze uitstekend op de lezer over te brengen.

Zo maakt ze veel kennissen en vrienden, die haar weer meetronen naar andere vrienden. Naar wilde party’s ook, schijnbaar ondenkbaar in het strenge Islamitische land waar de wet van Khomeini streng wordt gehandhaafd. Stiekem blijkt in Iran heel veel te kunnen. Ze vindt de dubbelhartige moraal van dit land kennelijk zo typerend dat ze haar boek zo genoemd heeft: alles kan als het maar stiekem gebeurt. Het boek dateert uit 2007 en speelt in 2002, toen het land nog lang niet zo toegankelijk was als dat het nu is. Het aardige van de vierde druk is dat er een hoofdstuk aan toe is gevoegd dat haar hernieuwde bezoek in 2017 beschrijft. ‘Een bitterzoet weerzien.’ Er blijkt veel veranderd, maar ook veel niet. Sommigen zijn gestorven voor een ideaal, meer zijn er vertrokken. Naar het buitenland. De braindrain gaat door. Vooral de jongeren, met wie de schrijver veel contact heeft, zijn gedesillusioneerd geraakt door de zogenaamde ‘vrije’ verkiezingen, die niets aan de destructieve status quo veranderden. Velen haken af van het democratische proces omdat ze het conservatieve regime niet op die manier de schijn van democratische legaliteit willen verlenen. Van de ambitieuze jongeren wil de meerderheid weg, het land uit.

Het boek suggereert dus een nogal triest beeld van de nabije toekomst van dit mooie land en zijn vriendelijke, naar meer vrijheid snakkende bevolking.
Zeer aan te bevelen als achtergrondinformatie over het land en de bevolking.

Van haar hand is ook het instructieve boekje Te gast in Iran, in de serie Te gast in…

Ali M. Ansari: Iran

Een deeltje uit de reeks Elementaire Deeltjes van Amsterdam University Press. Deze reeks wil ‘kennis toegankelijk voor een breed publiek’ maken. Daarin slaagt dit boekje volgens mij absoluut niet. Ik heb geprobeerd het helemaal te lezen, maar haakte hier en daar af. Het veronderstelt vrij veel voorkennis en gaat dermate diep op zaken in, dat dit niet ‘een manier’ is ‘om snel alles te weten te komen’. Dit is wel het streven van deze reeks. Kleine lettertjes, lange ingewikkelde zinnen, een stijl die niet tot doorlezen nodigt.
Mijn oordeel: alleen voor de gevorderde en echt diepgaand in de Iraanse geschiedenis en cultuur geïnteresseerde lezer.

BOEKEN en films geadviseerd door tourleader Claudia Vosman, reisleider SRC-Cultuurreizen

Naast bovenstaande boeken zijn ook aanbevolen, voor of na de reis:

Anita Amirrezvani: Dochter van Isfahan

Speelt zich af in de 17e eeuw in Isfahan. En arm meisje gaat een sigheh, een ‘tijdelijk huwelijk’ aan met een rijke paardenkoopman.

Documentaire over het zgn. ‘tijdelijke huwelijk’: 1 uur- 99 jaar (IKON) van Negin Kianfar en Daisy Mohr.
Tip van mij: Moeilijk te vinden op Youtube. Tik deze link in: https://www.youtube.com/watch?v=V9wNtD7azis

Eveneens van Anita Amirrezvani: Prinses van Perzië

Inmiddels heb ik dit boek gelezen. Het gaat over een eunuch aan het Perzische hof in de 16e eeuw en zijn relatie tot een prinses van de Safaviden, die zich inzet voor een goede regering. Ze ondervindt veel tegenstand, niet het minste doordat ze vrouw is. Hieronder een korte samenvatting en recensie: 

Na de bestseller Dochter van Isfahan verrast Anita Amirrezvani opnieuw met een exotisch en bijzonder mooi geschreven roman. Dit keer neemt zij haar lezers mee naar het hof van het 16e-eeuwse Perzië, dat gonst van de intriges over macht, liefde en loyaliteit.Perzië is in 1576 een prachtig, rijk land waar vrede heerst. Maar wanneer de Shah sterft zonder een opvolger te hebben aangewezen, breekt grote onrust uit. Prinses Pari, de dochter van de Shah, weet meer over staatszaken dan wie ook, maar haar pogingen om na de dood van haar vader de orde in het rijk te herstellen stuiten op enorme weerstand. Ze is immers een vrouw, en haar mening en kennis tellen niet. Pari en haar trouwe dienaar, een eunuch die - in tegenstelling tot Pari - in staat is om zich zowel binnen als buiten de paleismuren vrijelijk te bewegen, komen terecht in een machtsstrijd met dramatische gevolgen. Prinses van Perzië, dat losjes is gebaseerd op het leven van prinses Pari Khan Khanoom, is niet alleen een indringend verhaal over verraad en intriges, maar vooral een ontroerend portret van de onwaarschijnlijke vriendschap tussen een prinses en een bediende. Anita Amirrezvani's rijke proza brengt, net als in Dochter van Isfahan, een wereld tot leven die wordt bevolkt door hartstochtelijke, dappere karakters. (bron: bol.com) 

Om de moord door opstandelingen op zijn vader te wreken probeert Jahaver halverwege de zestiende eeuw een positie aan het Perzische hof te krijgen. De –voor een vrouw– invloedrijke prinses Pari neemt hem aan als haar vertrouweling. Zijn besluit om als eunuch verder door het leven te gaan maakte hem voor die functie geschikt: zowel in de harem als in de buitenwereld wordt hij geduld en kan hij zijn oor te luisteren leggen. Als hij aantreedt, is net de huidige sjah vergiftigd en is het land in grote onrust omdat er geen opvolger was geregeld. In de volgende jaren zullen machtstrijd, intriges en moorden Pari en hem achtervolgen, totdat de rol van Pari is uitgespeeld en ook zij vermoord wordt. Jahaver besluit om haar grote daden vast te leggen in deze roman. Van de in Teheran geboren en in Californië opgegroeide Amirrezvani verscheen ook het succesvolle 'Dochter van Isfahan'. Deze nieuwe roman baseerde zij losjes op het leven van prinses Pari-Khan Khanoum (1548-1578). In bloemrijke taal geschreven, vol politieke intriges, geschikt voor liefhebbers van degelijke historische romans.
Drs. Fieke Nugteren

Boeken geschreven door vrouwen van de Sjah:

Soraya: Paleis van eenzaamheid

Farah Diba: Memoires van een keizerin

Azar Nafisi: Lolita lezen in Teheran

Teheran 1995. De Iraanse Azar Nafisi doceerde Engelse literatuur aan de Universiteit van Teheran, maar mocht in haar colleges de westerse klassiekers niet meer behandelen. Samen met haar meest getalenteerde studentes verzon ze een list. Twee jaar lang, elke donderdag, kwam een groep van zeven jonge vrouwen in het geheim bij haar thuis bij elkaar, om te praten over de verboden boeken uit de westerse literatuur die ze gelezen hadden.
Lolita lezen in Teheran is het onvergetelijke verhaal van deze vrouwen en hun verboden bijeenkomsten, en van de ervaringen van één moedige vrouw, Azar Nafisi, die het vrije woord belangrijker vond dan het verbod van de Iraanse overheid. Het is een bijzonder boek over moed en verdriet, en over de triomf van de verbeelding.

Alison Wearing: Huwelijksreis in hijab

Samen met haar vriend Ian reist Alison Wearing een half jaar door Iran. Gekleed in de traditionele lange zwarte gewaden komt zij op plaatsen die gewoonlijk verborgen blijven voor het westerse oog.
Ze ontmoet de meest uiteenlopende mensen: een achtjarig meisje dat volgend jaar gaat trouwen, een anglicaanse dominee, een jonge opiumhandelaar en talloze zwartgesluierde islamitische vrouwen, die een heel andere kijk op de wereld hebben dan Alison. Deze mensen laten haar Iran zien zoals maar weinig mensen het kennen: een uitzonderlijk land vol gastvrije en hartelijke mensen, waar moderne normen en waarden op vaak uiterst ingenieuze wijze samengaan met oude gebruiken.
Zonder haar ogen te sluiten voor de armoede en de positie van de vrouwen, vertelt Alison Wearing met veel humor over haar belevenissen in dit bijzondere land.

Joris Luyendijk: Een tipje van de sluier: Islam voor beginners

Moeten vrouwen een sluier dragen en mannen een baard? Moet je een dief zijn hand afhakken en een moordenaar zijn hoofd? Wat voor man was Mohammed? Is de Islam de nieuwe vijand?
Steeds meer mensen in het Westen komen in aanraking met de Islam, op vakantie, op het werk, op school of privé. Daarbij rijzen vragen die vaak onbeantwoord blijven.
Een tipje van de sluier is de ideale eerste stap voor iedereen die meer wil weten over de Islam. In kort bestek en met kleurrijke voorbeelden leidt Joris Luyendijk die buitenstaander langs het heden en verleden van de snelst groeiende godsdienst ter wereld.

Marja Vuijsje: Het rijbewijs van Nematollah

Behalve een paar nostalgische anekdotes weet Arash niets van zijn overleden vader Nematollah. Als hij vanuit Nederland op zoek wil gaan naar diens levensverhaal, wordt hij door zijn dochter geconfronteerd met zijn eigen verleden. Zij wil nu eindelijk wel eens weten waarom haar vader in 1982 uit Iran vertrok. Waarom wordt er over dat verleden zo nadrukkelijk gezwegen? In Het rijbewijs van Nematollah vertelt Marja Vuijsje het verhaal van een gewone Iraanse familie. Een gezin dat in de jaren zestig net als miljoenen anderen naar Peyton Place keek. Hun lotgevallen staan centraal in deze aangrijpende, ruim een eeuw omvattende kroniek. Maar de indrukwekkende geschiedenis van Iran komt ook voorbij, met als apotheose de Iraanse Revolutie en de diaspora van talloze families, onder wie de nazaten van Nematollah.

Alexander Reewijk: Achter de sluier het land

Iran, het land van dichters, ayatollahs, sjahs en de mooiste islamitische architectuur ter wereld, is voor velen een mysterie. Toch is het één van de belangrijkste landen in het hart van het Midden-Oosten, prominent gelegen op de oude handelsroutes en heeft het een eeuwenoude, bewogen geschiedenis. In het afgelopen decennium reisde schrijver Alexander Reeuwijk meerdere malen van Istanbul naar Teheran en verder naar onder andere Isfahan, Shiraz, Persepolis en Yazd. Hij maakte er vrienden, sprak er met mullahs en probeerde het land te doorgronden en de bevolking te begrijpen. Met dit boek tilt Reeuwijk de sluier op, en toont de lezers Iran, in al zijn facetten.

Sipko A. den Boer: De kroeg van Hafez

Hāfez van Sjirāz (1320-1390) wordt gezien als een van de grootste dichters van Iran en wordt ook wel de Shakespeare van de Perzische literatuur genoemd. Hij is in Iran zo geliefd, dat vrijwel ieder gezin een exemplaar van zijn Diwān bezit.
Hāfez hanteert in zijn poëzie niet alleen de taal van de spiritualiteit van zijn tijd, maar ook die van de hoffeesten, de jacht, de handel en de straat. Wat echter het meest uit zijn gedichten spreekt is het verlangen de liefde, die ons in de wereld heeft gebracht, tot leven te wekken. In het werk van Hāfez neemt de liefde, die de scheiding tussen de mens en het goddelijke lijkt op te heffen, dan ook een belangrijke plaats in. Op geheel eigen wijze maakt Hāfez gebruik van verrassende wendingen en metaforen bij onderwerpen als wijsheid, onderdrukking, vrijheid en het paradoxale van het geloof.
'De kroeg van Hafez' is een bloemlezing van spiritueel diepzinnige, lichtvoetige en humoristische gedichten: een ode aan de liefde.
Sipko A. den Boer, vooral bekend als vertaler van het werk van Roemi, besloot na een intensieve studie van het Perzisch ook de teksten van Hāfez te vertalen. Hij werkt daarbij samen met Aleid Swierenga en "native speaker' Fraidoon Warasta om de Perzische tekst zo getrouw mogelijk in het Nederlands om te zetten.

Farzin Rezaeian: “Persepolis Recreated”

Het is een fraai uitgegeven fotoboek met korte bijschriften (Engelstalig) en, en dat is het leukste, tal van kunststof ‘overlays’ die je over de foto’s van de huidige situatie legt en dan ziet hoe het er ooit moet hebben uitgezien. Op basis van wetenschappelijk onderzoek zijn deze reconstructies gemaakt. Heel verhelderend en interessant. Er zit in de fraaie cassette een dvd bijgeleverd die een documentaire over Persepolis bevat.