Henning Mankell: Dwaalsporen; de Wallander-reeks en andere boeken
Breda 2002; vertaald uit het Zweeds; oorspr.: Villospår
enkele stellingen en vragen als: Mankell wordt nogal eens vergeleken met Sjöwall en Wahlöö. Ook zij schreven een serie krimi’s waarin de hoofdpersonages zich ontwikkelen en tegelijk ook maatschappelijke ontwikkelingen gekritiseerd werden.
Vraag 4: Is de vergelijking terecht?
Enkele opmerkingen en vragen bij
Dwaalsporen van Henning Mankell en bij zijn andere boeken
In de vorige eeuw las ik "met rode oortjes" de politieromans serie van Maj Sjöwall en Per Wahlöö over inspecteur Martin Beck. In deze eeuw lees ik met evenveel plezier en voldoening de serie van Henning Mankell over Kurt Wallander. Vanaf de eerste bladzijde van Moordenaar zonder gezicht werd ik geboeid door Mankells schrijfstijl en de zaken die inhoudelijk in de boeken aan de orde komen. Net als Sjöwall en Wahlöö stelt Mankell maatschappelijke problemen aan de orde. De misdaden die opgelost moeten worden, zijn gepleegd tegen de achtergrond van een maatschappij waar van alles aan de hand is en al lezend over Wallander en zijn werk, leer je een en ander over de Zweedse -en daarmee ook wel de Nederlandse- samenleving. Nu lijken Scandinavische auteurs daar een patent op te hebben, op die geëngageerdheid. Tegenwoordig lees ik graag de boeken van Roslund en Hellström. Daar is geëngageerdheid bijna het thema geworden. Het zijn bijna tendensromans. Zo is bekend dat de rellen die zich een tijdje terug afspeelden in Stockholm wel voorspeld leken in een van de boeken van dit bekende duo: Twee soldaten. Een dikke pil, maar voor liefhebbers (zoals ik) is dat geen bezwaar.
Nu is het met Mankell zo, dat hij naast zijn politieromans ook zeer verdienstelijke 'gewone' romans heeft geschreven. ook daarvan heb ik het merendeel gelezen, en ook daarover ben ik enthousiast. Indruk maakte bij voorbeeld Diepte en Labyrint.
Een van de aardige dingen van de Wallander-serie is bij voorbeeld dat er in één boek niet zoveel karakterontwikkeling zit, maar in de serie zeker wel. Min of meer aangrijpend vind ik zelfs het gegeven dat Wallander ontdekt dat hij zijn vader achterna gaat wat betreft zijn geestesvermogens; in de laatste tiende en laatste Wallander-roman De gekwelde man openbaart zijn ziekte zich in alle heftigheid. De laatste regels van dat boek:
"De schaduw verdiepte zich. langzaam zou Kurt Wallander verdwijnen in de duisternis die hem een paar jaar later definitief naar het lege universum zou sturen dat alzheimer heet. Meer is er niet. Het verhaal over Kurt Wallander houdt onherroepelijk op. De jaren die hij nog te leven heeft, misschien tien, misschien meer, zijn zijn eigen tijd, die van hem en Linda, die van hem en Klara, van niemand anders."
Op Internet kwam ik een discussiesite tegen waarop mensen bespraken wat toch het publiek zo massaal (in Duitsland althans) aantrekt in de boeken van Mankell. De een dacht dat het kwam door het pregnante beeld dat de schrijver schetst van een moderne samenleving als de Zweedse. De auteur beschrijft nauwkeurig hoe daarin langzaam de hufterigheid en het kwaad oprukken.
De ander zocht het in de herkenbaarheid van het hoofdpersonage.
Een derde dacht dat het mede komt doordat Wallander geen gegeven type is, maar een zich ontwikkelend personage waardoor je benieuwd blijft naar de ontwikkelingen.
Uiteraard werd er ook gewezen op de manier waarop Mankell de misdaden beschrijft. Stuk voor stuk zijn ze nogal gruwelijk, in de loop van de serie verhalen neemt de gruwelijkheid ook toe. Wallander denkt steeds dat hij dit nog nooit gezien heeft, maar een jaar later denkt hij terug en constateert een alweer ernstiger verruwing van de samenleving.
Mankell ’s boeken maken je niet vrolijker en toch blijf je erin lezen. Met veel genoegen zelfs.
Vraag 1: Waardoor komt dat?
Vraag 2: Is de samenleving die Mankell beschrijft, ook de onze? Is het een reëel beeld van onze huidige maatschappij wat hij schetst? Is het hier in Nederland nog niet zo ‘erg’ of al ‘erger’?
Wallander komt als romanpersonage heel realistisch op de lezer over. Op Internet schrijven mensen dat ze het gevoel hebben dat ze hem kunnen bellen. Vraag 3: Delen wij dat gevoel; is het een verdienste van een schrijver dat hij een personage zo kan neerzetten?
Mankell wordt nogal eens vergeleken met Sjöwall en Wahlöö. Ook zij schreven een serie krimi’s waarin de hoofdpersonages zich ontwikkelen en tegelijk ook maatschappelijke ontwikkelingen gekritiseerd werden.
Vraag 4: Is de vergelijking terecht? Waar gaat zij eventueel niet op? Is het bijvoorbeeld niet zo dat de bijfiguren bij Mankell minder uit de verf komen? Ik kon mij van Kollberg en Gunvald Larsson een beter beeld vormen dan van Nyberg of Martinson.
De maatschappijkritiek was naar mijn gevoel bij Sjöwall en Wahlöö meer aanwezig dan bij Mankell. Van hen was ook bekend dat ze de politieroman meer als verpakking gebruikten dan dat het daar echt om ging. Zeker in de latere romans gold dat.
Vraag 5: Is het een voordeel voor de romans van Mankell dat die maatschappijkritiek beperkt blijft of had de auteur wat ons betreft nog wel meer de vinger op zere plekken mogen leggen?
Vraag 6: Is het terecht dat Dwaalsporen door lezers en recensenten van Vrij Nederland werd verkozen tot "beste thriller aller tijden"?