Mike Dash: De ondergang van de Batavia (Batavia’s graveyard)
(Vertaald door Tinke Davids,
New York 2001/ Amsterdam 2002)
Korte bespreking aan de hand van stellingen, zoals deze: "Stelling 5: Het boek geeft een onthutsend beeld van de manipuleerbaarheid en slechtheid van de mens.
Substelling: Als een mens kan kiezen tussen eten of gegeten worden, kiest hij het eerste. Homo homini lupus: de ene mens is voor de andere een wolf, zei Plautus."
1 Inleiding
Jaren geleden bezochten Riet, Marije en ik de replica van het retourschip de Batavia op de werf in Lelystad. Het schip was bijna af, maar lag nog op het land. Je kon eromheen lopen en erin ronddwalen en dat deden we. Je kon je het leven op zo’n schip zo enigszins voorstellen, dachten we. Toen wisten we nog niet van de gruwelijke gebeurtenissen die zich rond de originele Batavia hadden voorgedaan.
Er waren met ons misschien nog een vijftigtal toeristen aanwezig. We vonden het al aardig vol daarbinnen. Als je nu leest dat het schip 340 personen vervoerde en dan nog al die vracht, waaronder levende beesten…. Dat kun je je nauwelijks voorstellen.
Het leven aan boord van zo’n relatief klein schip dat zulke enorme reizen maakte, intrigeerde mij als kind al. Ik kan mij nog heel goed herinneren hoe ik smulde van de jeugdboeken die daarover vertelden.
Toen ik dan ook in de Volkskrant een bespreking door Michaël Zeeman las van het boek van Mike Dash, De ondergang van de Batavia, waarin het enerzijds “het definitieve jongensboek voor volwassenen” werd genoemd, en anderzijds werd geprezen om zijn diepgang en wetenschappelijke aanpak, was snel de beslissing genomen om dit boek te kopen. In de zomervakantie in de Bourgogne heeft het hele gezin het gelezen en alle drie waren we er even enthousiast over.
Over dit boek vind je hierna een aantal opmerkingen, stellingen, vragen.
2 Opmerkingen, beschouwingen en stellingen bij
Mike Dash: De ondergang van de Batavia
In mijn inleiding merkte ik op dat we ons in Lelystad probeerden voor te stellen hoe het leven aan boord van de Batavia moet zijn geweest.
Ik denk dat mensen uit onze tijd zo’n reis niet meer aan zouden kunnen. De spanningen zouden al heel snel hoog oplopen. De ontberingen zouden niet verdragen kunnen worden, maar ook niet ‘gepikt’ worden. Destijds, zo lezen we in het boek ‘De Ondergang van de Batavia’, had men daar ook wel problemen mee. Vooral het gewone volk, dat voor de mast moest blijven, zat elkaar vaak in de weg en alleen met uiterst strenge discipline kon men de orde handhaven.
Stelling 1: de moderne mens kan zich nauwelijks een voorstelling vormen van het leven op een VOC-schip. Dit boek helpt daar heel goed bij.
Het boek begint met een uitermate beeldend hoofdstuk, eigenlijk de ‘proloog’. De feitelijke stranding van de Batavia wordt daarin beschreven. Dash doet dat zo pakkend dat de lezer meteen voor het boek gewonnen is.
Stelling 2: Het is een slimme compositorische greep om met het hoogtepunt of beter wellicht het ontstaan van het drama van de ondergang van de Batavia te beginnen.
Het tweede hoofdstuk is qua spanning dan een beetje een tegenvaller. Dash probeert de latere gebeurtenissen te verklaren door de achtergrond van Jeronimus Cornelisz. te schetsen. De ‘bewijsvoering’ is hier vrij dun, de verklaringen toch wat gezocht.
Stelling 3: hoofdstuk 2 is het zwakste hoofdstuk van het boek.
Stelling 4: Het boek is het definitieve jongensboek-over-de-zee voor volwassenen.
Stelling 5: Het boek geeft een onthutsend beeld van de manipuleerbaarheid en slechtheid van de mens.
Substelling: Als een mens kan kiezen tussen eten of gegeten worden, kiest hij het eerste. Homo homini lupus: de ene mens is voor de andere een wolf, zei Plautus.
Stelling 6: het is een schande voor de nationale Nederlandse geschiedschrijving dat dit boek geschreven moest worden door een Britse historicus.
Stelling 7: de combinatie van romanachtige vertelling en historische verantwoording in een apart notenapparaat is een zeer geslaagde. Wellicht was het een goed idee geweest om in de tekst toch even aan te geven waarbij precies verantwoordingen worden gegeven.
Stelling 8: dit is een boek dat vraagt om verfilming.
Substelling: het gevaar is groot dat de film niet integer wordt gemaakt, maar sterk de nadruk zal leggen op bloederig geweld, seks en machtsmisbruik. Juist bij een onderwerp dat al zoveel van deze ingrediënten bevat, zou dat jammer zijn.
Stelling 9: de uitweidingen, o.a. over de VOC, de medische wetenschap en religieuze situatie in die tijd, onderbreken het verhaal niet hinderlijk en zijn zinvolle onderdelen van het verhaal.
Stelling 10: qua genre zou je dit een psycho-historische thriller kunnen noemen.
BIJLAGEN Te lezen literatuur over dit boek:
A Michaël Zeeman: Terreur onder
schipbreukelingen(De Volkskrant)
B Jaap de Jong: De psychologie van angst en
geweld(Nederlands Dagblad)
C Erik Vissers: Snakken naar fortuin
(De Standaard)
D Robert Stiphout: Rampreis
(Elsevier)
E John Jansen van Galen: De psychopaat
van de VOC (Het Parool)
F Bart van den Bosch: De ondergang van
de Batavia(www.historischhuis.nl)